جايگاه انديشه و انديشيدن در نظام تربيتي اسلام

The Status of Thought and Reasoning in Islamic Educational System

چكيده يكي از محورهاي مهم در نظام تربيتي اسلام، دعوت به خردورزي است. خردورزي پايه انسانيت و به تعبيري «فصل مميز» انسان از ديگر حيوانات است. اين قوه، سرچشمه معارف و مبدا صدور تمامي افعال آدمي است. در نظام تربيتي اسلام، موضوع انديشه به صورت مطلق رها نشده، بلكه همواره روشنگري‌هاي لازم در جهت اعتلاي آن شده است. هدف مقاله حاضر، تبيين موضوع‌هايي مانند توصيف مفهوم انديشه، شرايط، منابع، فوايد و موانع انديشه و انديشيدن، با استفاده از آيات و روايات معصومين: است. بنابراين، تلاش شده بر مبناي آموزه‌هاي اسلامي، موقعيت انديشه را در نظام تربيتي اسلامي معلوم كنيم. براي اين منظور، تبيين شده كه در نظام تربيتي اسلام، انديشيدن سه ويژگي برجسته رشدپذيري، وسعت عمل و آفت‌پذيري را دارد. شرايط رشدپذيري انديشه عبارت است از تفرد، سير در آفاق، دليل‌جويي، سكوت معني‏دار، توجه به ديدگاه‏هاي مختلف، اخلاق خوب و كنترل خوراك. موانع يا عوامل آسيب‏زاي انديشه‏ورزي نيز عبارت است از شتاب‏زدگي، تبعيت از گمان جاهلانه، تقليد كوركورانه، شخصيت‏زدگي، يك‌سونگري، غرور و هواي نفس. در پايان، علاوه بر بيان موضوع‌ها و منابعي براي پرورش انديشه، پيشنهادهايي جهت رشد و تقويت انديشه بر مبناي آموزه‌هاي دين اسلام براي مربيان و متربيان ارايه شده است. واژه‌هاي كليدي: نظام تربيتي اسلام، خردورزي، شرايط انديشيدن، منابع انديشيدن، موانع انديشيدن، فوايد انديشيدن.

One of the most important subjects of Islamic educational system is invitation to thinking which is manʹs "accepted differentia", and by which humanity is characterized. This ability is the origin of knowledge and also a source for manʹs different actions. When it comes to Islamʹs education system, the subject of ʹthoughtʹ (or reason) has not been left or abandoned in an absolute way; rather, continuous efforts have been made to throw light on the importance of promoting and nurturing of thought. This article aims to explain, through Quranic verses and narratives of the Infallibles (a.s.), subjects such as description, conditions, sources, consequences, and obstacles of thought and thinking. In this study, an effort has been made to investigate and ascertain, on the basis of Islamic doctrines, the status of thought in an Islamic system of education. For this purpose, it has been explained that in Islamic educational system, thinking is characterized by three prominent features: capability development, extensiveness of application and vulnerability. The main factors through which intellectual development is achieved are: isolation, external and objective journey, reason-seeking, meaningful silence, paying heed to different viewpoints, good ethics and food control. Also the obstacles to thinking are: hurriedness, acting upon ignorant beliefs, blind imitation, personality-bias, arrogance and carnal desires. At the end of this article, themes and sources related to the subject of the article have been introduced and also several suggestions have been presented to help acquaint teachers and stakeholders of education with the ways of nurturing and promoting thinking according to Islamic doctrines.