مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - سنجش كيفيت مكان‌هاي شهري، با استفاده از روش ارزيابي چندمعياره در GIS

چكيده فارسي :

مطالعه كيفيت زندگي در حال تبديل شدن به ابزار مهمي براي ارزيابي سياست‌هاي عمومي، رتبه‌بندي مكان‌ها، درك و اولويت‌بندي مسائل اجتماع، تدوين و پايش سياست‌ها و راهبردها يا استراتژي‌هاي مديريت و برنامه‌ريزي شهري است. در اين مطالعه كيفيت مكان به عنوان منابع، امكانات و فرصت‌هاي فراهم شده به‌وسيله محيط براي تأمين نيازهاي انساني و به‌عنوان زيرمجموعه كيفيت زندگي مورد توجه قرار گرفته، و با تلفيق داده‌هاي سنجش از دور، سرشماري و ساير داده‌هاي مكاني در محيط GIS به سنجش كيفيت مكان از طريق روش ارزيابي چندمعياره در سطح نواحي شهرداري تهران پرداخته شده است. سه قلمرو اصلي ـ اجتماعي، دسترسي و فيزيكي به عنوان معيار تعيين گرديد و با استفاده از تحليل عاملي، از مجموع 49 پارامتر، مؤلفه‌هاي مربوط به هر قلمرو (زيرمعيارها) شناسايي شد. وزن‌هاي مؤلفه‌هاي مربوط به هر قلمرو با استفاده از تحليل سلسله‌مراتبي استخراج گرديد و شاخص نهايي هر قلمرو با تركيب خطي وزن‌دهي‌شدة مؤلفه‌هاي استاندارد شدة مربوط به هر قلمرو ايجاد شد و در نهايت قلمروهاي سه‌گانه «اجتماعي و دسترسي و فيزيكي» به‌منظور استخراج شاخص نهايي كيفيت مكان با يكديگر تلفيق شدند. علاوه بر اين، با استفاده از شاخص تحليل مكاني Getis-Ord خوشه‌هاي مطلوب و نامطلوب در هر قلمرو و در شاخص نهايي كيفيت مكان مشخص گرديد. نتايج نشان داد كه خوشه‌هاي مطلوب در قلمرو اجتماعي در نواحي شمالي و مركز به سمت شمال، در قلمرو دسترسي در نواحي مركزي و در قلمرو فيزيكي در نواحي شمالي شهر تهران‌اند. در نهايت تحليل مكاني شاخص نهايي كيفيت مكان نشان داد كه نواحي شمالي و مركزي به سمت شمال شهر تهران محل تمركز نواحي مطلوب، و بخش‌هاي غربي، جنوب غربي و تا حدودي جنوب شهر تهران محل تمركز نواحي نامطلوب از لحاظ كيفيت مكان هستند. همچنين نتايج تحليل همبستگي در مورد شاخص‌هاي نهايي در سه قلمرو اجتماعي، دسترسي و فيزيكي بيانگر وجود رابطه مثبت معنادار بين شاخص‌ نهايي قلمرو اجتماعي با شاخص نهايي قلمرو فيزيكي و قلمرو دسترسي است.