گفتگو در حكايت خليفه و اعرابي در سه روايت مثنوي، مصيبت نامه و جوامع‌الحكايات

Conversations in the story of Caliph and Arabi in three versions of Mathnavi, Mosibatnameh and Javameol Hekayat

گفتگوي اشخاص حكايت با يكديگر از شگردهاي شخصيت‌پردازي است. هر گفته نشاني از گويندة خود دارد و شخصيت‌ها نيز با گفتگو خلق مي‌شوند، هم‌چنان كه سخن گفتن هر كسي نيز نشاني از طبقه اجتماعي، ميزان تحصيلات و منش انساني او دارد. بنابراين قدرت به كارگيري گفتگو در خلق شخصيت كار ساده‌اي نيست و از عهدة هر كسي برنمي‌آيد؛ بخصوص اگر اثر هنري به شعر باشد. در اين نوشته با روش تحليل محتوا به مقايسة عنصر گفتگو در حكايت تمثيلي «خليفه كه در كرم از حاتم طائي گذشته بود» از مثنوي مولوي و مآخذ احتمالي آن يعني «مصيبت نامه» عطار و «جوامع‌الحكايات» عوفي مي‌پردازيم تا از اين طريق فرضية خود را در برتري هنري مولوي بر مآخذي كه از آنها استفاده كرده است به اثبات برسانيم و به اين نتايج برسيم كه گفتگو در مثنوي علاوه بر خلق شخصيت‌ها و بيان احساسات و عواطف و افكار آنها، نشانة شناخت درست مولانا از روحيات اقشار مختلف جامعه است؛ به طوري كه در حكايت مثنوي با آن كه تشخص زباني وجود ندارد ليكن لحن گفتگوها چنان است كه مي‌توان به طبقه اجتماعي و و وضعيت روحي شخصيت‌ها پي برد. علاوه بر آن مولانا نيز در چارچوب اين گفتگوهاي نسبتاً طولاني با هنرمندي به اهداف تعليمي خود دست مي‌يابد.

The conversation of people in a story is on of techniques in characterization. Characters come into existence by speaking. Every person shows her/his social class, education, knowledge and etc through conversation. The ability of creating characters through dialogues is not an easy task especially if the literary work to be in the form of poetry. In this article the story of "the caliph who was more generous than Hatam Taee" is analyzed from content point of view to show the power of conversation in creating an artistic piece of literary work. This story is written by Mollavi and it is based on Attarʹs Mosibat Nameh and Aufiʹs Javameol A1 Hekayat. This comparison has been carried out to show the supervisory of Mollavi in creating true characters out of conversations. Mollavi with a great talent depict the Morales of social class, their thoughts and feeling. Moreover through lengthy dialogues he has achieved his goal namely creating an artistic literary work. Key words: conversation, character, narrator, speech, language prestige