ادبيات پايداري در شعر دوره قاجار

با استيلاي لشكر روس بر سرزمين‌هاي ايراني و قفقاز در آن سوي ارس، اگرچه ايران بخش‌هاي فرهنگ‌خيزي را از دست داد، ولي اين استيلا هرگز نتوانست پيوندها و اصالت‌هاي ايراني مردمان مسلمان اين ديار را به كلي قطع كند. تاريخ نشان داد كه حتي حاكميت كمونيسم و الحاد نيز نتوانست به اصالت ساكنان آن ديار خدشه‌اي وارد كند. در پي جدايي شهرها آن سامان، شاعران عصر قاجار، هنگام با تحولات اجتماعي وارد عرصه آفرينش‌هاي هنري و ادبي شدند و «شعر ضداشغالگري» را در ادبيات پايداري پي‌ريزي كردند. سيري كوتاه در تاريخ ادبيات ضداستعماري نشان مي‌دهد كه اين نوع ادبي پس از استقرار مشروطيت تا خلع قاجار از سلطنت، هم‌چنان به حركت تعالي‌بخش خويش ادامه داد و با پيش آمدن جريان جنگ جهاني دوم و اشغال ايران توسط نيروهاي استعمارگر و وقايع مهم پس از آن به اوج خود رسيد. نويسنده در اين مقاله ضمن ارايه نمونه‌هايي از اين نوع ادبي، در پي تبيين اين نكته است كه واكنش شاعران در مقابل جنگ‌هاي روس با ايران و اشغال قفقاز، جاني تازه در كالبد شعر فارسي عصر قاجار دميد و با انعكاس روح ميهن‌پرستي آنها، ادبيات پايداري و شعر بيداري ايران را بنياد نهاد.