بازانديشي در معنا، جايگاه، چالش‏ها و آثار عادات در فرايند تربيت اسلامي

Rethinking about the Significance, Position, Challenges, and Impacts of Habit-formation in the Process of Islamic Education

در فرايند تربيت اسلامى، براى تربيت انسان‏ها، روش‏هاى گوناگونى سفارش شده است. «عادت دادن» يكى از روش‏هايى است كه از صدر اسلام تاكنون مورد تاكيد بوده است. نظر به اينكه تعليم و تربيت نيز در حد وسيع با آموزش سر و كار دارد، بايد ديد جريان عادت دادن در چه صورتى جنبه تربيتى پيدا مى‏كند و تا چه اندازه مى‏تواند روش موثرى براى تربيت اسلامى انسان باشد. اين مقاله، با روش تحليلى ـ استنباطى، ضمن شناسايى دقيق مفهوم عادت و عوامل موثر بر آن، جايگاه اين روش از ديدگاه آموزه‏هاى دينى، فلسفى و روان‏شناختى، آثار تربيتى و موانع و چالش‏هاى فراروى آن را مورد بحث قرار داده است. نتايج اين پژوهش حكايت از آن دارد كه اگرچه عادت دادن در مراحلى از زندگى، به ويژه در دوران كودكى، مى‏تواند روش موثرى براى تربيت دينى يا اسلامى باشد، اما در مراحل بالاتر ارزش تربيتى آن به دليل عدم سازگارى كامل با جريان تفكر منطقى، كاهش مى‏يابد.

Different ways have been recommended to educate men in the process of Islamic education. "Habit-formation or forming habits" is a way that has been emphasized from the advent of Islam till now. Since education, to a large extent, deals with teaching, we must observe how the process of habit-formation takes an educational form, and how it can be an effective way in Islamic education of man. Present paper discusses the position of habit formation according to religious, philosophical, and psychological doctrines, and investigates its educational consequences, obstacles and challenges. Furthermore, it explains the exact meaning of habit and elements influencing it. The research method is analytical- inductive. The research findings show that although forming habits[ in human beings] can be an effective way in religious or Islamic education in some stages of life, particularly in childhood, its educational value in higher stages decreases because of its complete incompatibility with the process of logical thinking