تبيين معرفت نفس از ديدگاه علّامه طباطبايي

. The Explanation of the Knowledge of the Soul, from ʹAlame Tabatabaiʹs Viewpoint

يكى از مسائل بنيادين در عرفان عملى، «معرفت شهودى نفس» مى‏باشد. فيلسوفان و عرفا از ديرباز موضوع معرفت نفس را در كانون توجهات و تأمّلات خويش قرار داده‏اند. شايد بتوان ريشه‏هاى اين مبحث را در آثار سقراط جست‏وجو نمود. وى بر اين جمله بسيار تأكيد داشت كه «خود را بشناس». فيلسوفان پس از او، از ارسطو گرفته تا فارابى، ابن‏سينا، شيخ اشراق، ميرداماد، ملّاصدرا، ملّاهادى سبزوارى و علّامه طباطبائى، در آثار خود به اين موضوع اهتمام ويژه داشته‏اند. سؤال اصلى اين پژوهش اين است كه آيا انسان مى‏تواند تمام مراتب و لايه‏هاى وجودى خويش را شهود نموده و آنها را به فضيلت برساند؟ و راه رسيدن به اين مطلوب چيست؟ روش به كار رفته در اين پژوهش روش عقلى ـ تحليلى است. علّامه طباطبائى با الهام از مبانى عرفانى و تجربه شخصى خود از «معرفت شهودى نفس» تبيينى نظام‏مند از معرفت نفس ارائه نموده‏اند. حاصل اين مقاله، تلاش براى بازپژوهى و بازكاوى ديدگاه علّامه است. همچنين در پرتو آثار اهل معرفت، «مراتب معرفت نفس»، كه به چهار مرتبه «مثالى»، «عقلى»، «فناء فى‏اللّه» و «صحو بعد المحو» تقسيم مى‏گردد، نيز تبيين شده است.

One of the most fundamental issues in practical mysticism is "the intuitive knowledge of the soul". Philosophers and gnostics have long focused their attention on the knowledge of the soul. Perhaps, the roots of the issue can be found in Socratesʹ works. Socrates always emphasized on the well- known sentence:" Know yourselfʹ. Philosophers after him, from Aristotle to al- Farabi, Avicenna (Ibn sina) Suhrawardi, MirDamad, Mulla Sadra, Mulla Hadi Sabzevari, and ʹAllame Tabatabai, have specifically discussed the issue in their works. The main question of this research is whether man can intuitively attain all stages and ranks of his existence to arrire at virtue? And what is the way to achieve this favorite aim? The method of the research is rational-analytical. Inspired by gnostic basic principles and his own personal experience in "the intuitive knowledge of the soul", ʹAllame Tabatabai, has proposed a systematic explanation of the knowledge of the soul. To sum up, the present paper is an effort to reinvestigate and reexamine ʹAllameʹs viewpoint. Furthermore, in the light of the works of the gnostics "the stages of knowledge of the soul" are explained, which are divided into four stages: "imaginal", "rational", annihilation in God" and "spiritual sobriety after self-effacement" (Sahw baʹd almahw) Keywords: intuitive knowledge, manifestation, absoluteness, determination, world of Ideas, world of intellect, annihilation in God.