عملكرد دانه در ژنوتيپ‌هاي سه گونه براسيكا (Brassica napus L., B. rapa L., B. junceae L.): اثر بارندگي و خارج قسمت فتوترمال در شرايط ديم گنبد

عملكرد دانه در ژنوتيپ‌هاي سه گونه براسيكا (Brassica napus L., B. rapa L., B. junceae L.): اثر بارندگي و خارج قسمت فتوترمال در شرايط ديم گنبد

با توجه به افزايش تنش خشكي و گرماي انتهاي فصل رشد در منطقه گنبد، بررسي و انتخاب ژنوتيپ هاي برتر از گونه هاي مختلف جنس براسيكا مورد توجه بيشتري قرار گرفته است. بدين منظور آزمايشي مزرعه‌اي طي سه سال زراعي 85-1382 در ايستگاه تحقيقات كشاورزي گنبد اجرا شد. بيست ژنوتيپ از گونه هاي مختلف جنس براسيكا (شامل كلزاي تيپ زمستانه، كلزاي تيپ بهاره، شلغم روغني و خردل زراعي) در تاريخ كاشت مناسب منطقه كشت شدند. تجزيه واريانس مركب نشان داد كه ميانگين عملكرد دانه ژنوتيپ هاي بهاره كلزا به طور قابل توجهي بيشتر از گونه‌هاي ديگر بود. ميانگين عملكرد دانه ژنوتيپ‌‌هاي زمستانه كلزا، بهاره كلزا، شلغم روغني و خردل زراعي به ترتيب 1381، 2191، 1780 و 1915 كيلوگرم در هكتار بود. بخش بزرگي از تغييرات عملكرد دانه به عوامل محيطي مانند بارندگي و اثر متقابل دما × تابش (خارج قسمت فتوترمال) بستگي داشت. بين عملكرد دانه ژنوتيپ‌هاي كلزاي بهاره و شلغم روغني با بارندگي طي فصل رشد رابطه مثبت خطي وجود داشت. نرخ افزايش عملكرد دانه به ازاي هر يك دهم واحد افزايش خارج قسمت فتوترمال در ژنوتيپ‌هاي زمستانه كلزا، خردل زراعي، بهاره كلزا و شلغم روغني طي دوره گلدهي به ترتيب 582، 574، 336 و 303 كيلوگرم در هكتار و طي دوره بين پايان گلدهي تا رسيدگي فيزيولوژيك به ترتيب 749، 732 ، 658 و 240 كيلوگرم در هكتار بود. با توجه به ديررس‌تر بودن ژنوتيپ‌هاي زمستانه كلزا و خردل زراعي نسبت به دو ژنوتيپ ديگر و مصادف شدن مراحل زايشي آنها با دماهاي بالاتر، واكنش عملكرد دانه به افزايش خارج قسمت فتوترمال در اين ژنوتيپ‌ها نسبت به ژنوتيپ‌هاي ديگر بيشتر بود. برتري عملكرد دانه ژنوتيپ‌هاي بهاره كلزا نسبت به ژنوتيپ‌هاي ديگر تائيد سازگاري اين ژنوتيپ‌ها به شرايط محيطي منطقه بود.

Increasing terminal drought and heat stresses in Gonbad area necessiate evaluation and selection of superior genotypes from different species of Brassica. A field experiment was conducted at Agricultural Research Station of Gonbad during 2003–2006 growing seasons. Twenty genotypes from three species of Brassica (five genotypes of spring type, B. napus (STN), five genotypes of winter type, B. napus (WTN), five genotypes of B. rapa (turnip), and five genotypes of B. junceae (mustard)] were sown at optimum sowing date. Combined analysis of variance showed that the mean seed yield (SY) of STN genotypes was considerably greater than other genotypes. The mean SY of WTN, STN, turnip, and mustard genotypes were 1381, 2191, 1780, and 1915 kg ha-1, respectively. A great proportion of SY variation was related to environmental factors such as rainfall, and interaction of temperature × radiation (photothermal quotient, PTQ). In STN and turnip genotypes, there was a positive linear relationship between SY and rainfall during growing season. For each 0.1 unit increase in PTQ during flowering period, SY of WTN, mustard, STN, and turnip genotypes increased by 582, 574, 336, and 303 kg ha-1, respectively. For each 0.1 unit increase in PTQ from termination of flowering to physiological maturity, SY of WTN, mustard, STN, and turnip genotypes also increased by 749, 732, 658, and 240 kg ha-1, respectively. The number of days from emergence to physiological maturity in WTN and mustard genotypes was longer than STN and turnip genotypes. Therfore, the reproductive stages of WTN and mustard genotypes coincided with higher temperatures, led to a greater response of SY to increase in PTQ. The SY superiority of STN genotypes showed that STN genotypes are better adapted to rainfed environmental conditions of Gonbad.