بررسي اصل ولايت در سه كتاب التعرّف، كشف‌المحجوب و مصباح‌الهدايه

A Study of the Principle of Saint - Ship in Attaarrof, Kashf-ul-Mahjub and Mesbah-ul-Hedaya

اصل "ولايت" از مهم‌ترين محورهاي تصوف اسلامي است. نياز سالك به ارشاد و هدايت شيخي كامل و وليي مكمل در پيمودن مسير دشوار سلوك، گردنه‌هاي مخوف و وادي‌هاي هولناك آن پيوسته در كتاب‌هاي تعليمي منثور و منظوم تصوف مورد تاكيد بوده است. در اين ميان نمي‌توان نقش موثر امهات كتب نثر صوفيانه از جمله التعرف، كشف‌المحجوب و مصباح‌الهدايه را ناديده گرفت. التعرف از جمله آثار صوفيه است كه در اوايل قرن چهارم ـ يعني قرني طلايي كه تصوف در آن به كمال علمي و فني خود نزديك مي‌شد ـ در نهايت ايجاز اما به شكلي دقيق و با دليل و برهان به تحكيم اصول عقايد صوفيان مي‌پردازد؛ كشف‌المحجوب نيز پس از شرح تعرف مستملي بخاري نخستين كتاب به زبان فارسي در تصوف است و از اين حيث در ميان كتاب‌هاي صوفيه از اهميتي بسزا برخوردار است، ضمن اين كه هجويري در اين كتاب، به گونه‌اي همه‌جانبه و مستوفي?? به موضوعاتي از جمله "ولايت" مي‌پردازد كه در حال و هواي تصوف روزگار او مطرح بود؛ مصباح‌الهدايه نيز در تصوف و اخلاق در ميان آثار فارسي قرن هفتم به بعد ممتاز و منحصر به فرد است. بررسي نظريات مولفان اين سه اثر مهم در باب "ولايت" مي‌تواند تا حدود زيادي نشان‌دهنده عقايد رايج در اين زمينه، در سه مقطع زماني متفاوت، يعني قرن‌هاي چهارم، پنجم و هفتم باشد و از آن‌جا كه اين كتاب‌ها، قطعاً از آثار قبل يا هم‌عصر خود بهره جسته و بر آثار بعد از خود نيز تاثيرگذار بوده‌اند، بررسي آن‌ها مي‌تواند مبيّن عقايد كلي پيرامون مسيله مهم "ولايت" در تصوف اسلامي باشد.

The noble principle of «saint-ship» is one of the most important aspects of Islamic Sufism.The prose and poetic books written by suphies emphasized that a disciple needs to follow the guidance and instructions of a wise sheikh in order to have the frightening valleys and dark ways behind him. Meanwhile it is impossible to ignore the key role of the most important Sufism prose books such as Attʹaarrof, Kashf-ul-Mahjub and Mesbah-ul-Hedaya. Attʹaarof is one of the primary works of Sufism which reinforced the beliefs of sufists in the very beginning of the fourth century very briefly but in as exact a way as possible and with good reasoning - this was the golden age in which Sufism was approaching its scientific and technical ultimate; Kashf-ul-Mahjub followed by Sharh-e-Tʹaarrof by Mostamali Bokhari is the first book written in Persian on Sufism which is considered as a work of great importance among sufist books. Also Hojviri in a complete and detailed way addresses the issues including the issue of «saint-ship» which was typical of the tassavof discussions then. Misbah-ul-Hidaya is also unique in terms of Sufism and morality among Persian works of 7th century. Examining the ideas of 3 authors regarding «saint-ship» can, to a large extent, represent the common ideas in this field during different eras, that is, fourth, fifth and seventh centuries. Studying these books can yield a good sample representing the general ideas about the issue of «saint-ship» in Islamic Sufism, since these 3 books have certainly taken advantage of their previous or contemporary works and had also influenced the works after themselves