ساختارِ ساختارها

بر اساس تاملات فرماليست‌هاي روس و دانشمنداني چون لوي اشتروس در باب مفهوم ساخت و ويژگي‌هاي آن، هرگونه تغيير در درون يك ساخت، مجموعه عناصر سازنده آن ساخت را تحت تاثير قرار مي‌دهد. اين تحولات مربوط به ساختارِ ساختارهاي هر دوره است. هرگاه ساختارِ ساختارها در اوج باشد، ساختارهاي ديگر نمي‌توانند در انحطاط مطلق باشند و برعكس. وقتي از اين ديدگاه به تاريخ فرهنگ ايران عصر اسلامي نگاه كنيم، حدود قرن چهارم عصري است كه ساختار ساختارها در اوج است و بنابراين همه ساختارهاي كوچك‌تر چون شعر، نثر، موسيقي، عرفان، طب و معماري نيز در جايگاه بلندي قرار دارند. آن‌چه فرهنگ ايراني و ساختار كلان آن را در عصر فردوسي و بيروني برجستگي ويژه بخشيده است، "آزادي خِرَد" است كه در منازعات اشاعره و معتزله به چشم مي‌آيد. وقتي تفكر اشعري بر فرهنگ ايراني حاكم شد، چراغ خِرَد به خاموشي گراييد و ساختار ساختارهايي كه بر محور "يقين" استوار شده بود جاي خود را به "حجيّت ظن" سپرد و گزاره‌هاي گماني جاي گزاره‌هاي منطقي را گرفتند.