بررسي عوامل بيابان‏زايي و تخريب پوشش گياهي مراتع غرب درياچه نمك قم

An investigation on desertification causes and vegetation destruction in western rangelands of Qom Salt Lake, Iran

بررسي عوامل بيابان‏زايي و تخريب پوشش گياهي مراتع غرب درياچه نمك قم عليرضا ذبيحي *و كريم سليماني تاريخ دريافت: 3/3/88 – تاريخ پذيرش: 4/2/89 چكيده وسعت بيابان‏هاي ايران تحت تأثير عوامل اقليمي ‏و بوم¬شناختي در حال افزايش است. شناسايي اين عوامل به¬منظور چاره¬جويي ضروري است. در اين تحقيق كه در بخشي از حوزة آبخيز قم انجام شده است، ضمن تهيه نقشه‏هاي مورد نظر و تعيين ميزان رسوب به¬روش MPSIAC عوامل اصلي و فرعي محيطي مؤثر در بيابان¬زايي بررسي شد. نتايج بررسي ژئومرفولوژي بيانگر وجود هفت رخساره به نام‏هاي بدلند، دشت ريگي، دشت ريگي دانه‌ريز، كلوتك، نبكاء به¬عنوان منشاء برداشت، اراضي پف‌كرده و منطقة مرطوب است. خاك منطقه شور، سديك و به¬دليل فراواني پهنة رسي به¬صورت كفه‏هاي رسي سبب سنگين‌شدن بافت خاك و در نهايت غيرقابل نفوذ شدن آن مي‌شود. تخمين رسوب حوزة آبخيز با استفاده از روش پسياك اصلاح‌شده در سال 60944 تن است. بررسي متوسط وزني ارزش كمّي‏ عوامل بيابان‏زايي نشان مي‏دهد كه در منطقة مورد مطالعه، عوامل بيابان‏زايي به¬ترتيب سه عامل تخريب منابع گياهي، منابع آب و خاك و اقليم با خطر بيابان‏زايي خيلي شديد بيشترين تأثير روي شدت بيابان‏زايي دارند و در درجة اول اهميت قرار دارند. عوامل فرسايش و رسوب، ژئومرفولوژي با كلاس بيابان‏زايي شديد و امكان بيابان‏زايي، تخريب منابع آب با كلاس بيابان‏زايي متوسط و در نهايت تخريب منابع اراضي و خاك با كلاس بيابان‏زايي كم در مراحل بعدي قرار دارند. واژه ¬هاي كليدي: بيابان، بيابان‏زايي، مرتع، قم، فرسايش و رسوب.

Due to climatic and ecological factors impact, desertification is expanding in Iran. Therefore, identification of the effective factors on desertification is necessary. This study was conducted in a part of Qom catchment to find causes of desertification. Needed maps were prepared and using MPSIAC model, the rate of sediment was estimated. In addition, the environmental effective factors in desertification were determined. The results of geomorphological studies revealed the existence of seven dominant formations in the study area which are important in desertification. Formations included badland, Reg, Kalot, Sabkha as source area, rough land and the humid region. The soil is salty-sodic and due to clay abundance, the texture is heavy with low permeability. The annual sediment yield was estimated about 60944 tones. Analyzing different parameters through weighting method cleared that the arrangement of factors based on their priority in desertification is as follow; vegetation destruction, water resources and soil disturbance and climate. These factors lead to very severe desertification in the study area.