حمل اولي و شايع در منطق قديم و جديد

Primitive and Common Predications in Ancient and Modern Logics

تفكيك حمل اولي ذاتي و حمل شايع صناعي، يكي از مهم‌ترين نوآوري‌هاي منطق‌دانان مسلمان است كه با صراحت براي اولين بار در آثار علامه دواني طرح و به كار گرفته شده است و منطق‌دانان بعدي مانند ملاصدرا و ديگران از اين تفكيك در حل بسياري از مسائل منطقي و فلسفي بهره جسته‌اند. با وجود اين، تفكيك به صورت غيرصريح در آثار ارسطو، فارابي، ابن‌سينا و ديگران طرح و به صورت شگفت‌آوري با حمل اولي ذاتي مخالفت شده است. اين مقاله، با بررسي آثار منطقي در دو دورة پيش و پس از علامه دواني، پنج دليل منطقي و غيرمنطقي (= دليل و علت) در مخالفت با حمل اولي در آثار دورة نخست يافته است كه بدون پاسخگويي به اين دلايل، امكان خروج از پارادايم دورة نخست و ورود به پارادايم دورة دوم، چندان محتمل به نظر نمي‌رسد. قطب رازي و قوشجي از دورة نخست و دواني از دورة دوم، سه منطق‌داني هستند كه با پاسخگويي به دلايل پنج‌گانه توانستند نقطه عطفي در منطق اسلامي پديد آورند و حمل اولي ذاتي را از حضيض بي‌توجهي خارج كنند و به محور مهمي در حل مسائل فلسفي بدل سازند.

The distinction between the primitive predication and common predication is one the most important innovations of the Moslem logicians which was first introduced explicitly and used in Allamah Davaniʹs works and the later logicians such as Mulla Sadra and others benefited from it in solving logical and philosophical problems. Meanwhile, this distinction had been implicitly mentioned in the works of Aristotle, Al-Farabi and Avicenna and the primitive predication had been vehemently criticised and rejected. Surveying the works on logics at the two periods before and after Allamah Davani, the present article presents five logical and illogical reasons (reasons and causes) behind the opposition explained to the primitive predication in the works of the first period. The assumption is that without responding to these reasons the shift from the paradigm of the first period to that of the second seems less likely. Qutb Al-din Al-Razi and Qoushji from the first period and Davani form the second were the three logicians who responded to the five reasons and brought the primitive predication back from neglect and made it the key in solving philosophical problems.