جستاري در مسيله تشبيه و تنزيه در كلمات ابن‏عربي و شارحان وي

جستاري در مسيله تشبيه و تنزيه در كلمات ابن‏عربي و شارحان وي

در قرآن كريم صفاتي به خداوند نسبت داده شده است كه عينا در مورد مخلوقات نيز كاربرد دارد. بحث در مورد معاني اين صفات و حقيقت آنها زماني كه در مورد خداوند به كار مي‏رود، از ديرباز در بين دانشمندان اسلامي رواج داشته است. اخذ معناي ظاهري آيات، ذهن را به سوي تصويري انسان‏گونه و جسماني از خداوند و تشبيه مطلق سوق مي‏دهد و عطف نظر به جنبه‏هاي نقص و امكاني اين صفات، زماني كه در مورد موجودات انساني به كار مي‏رود، انسان را به تنزيه مطلق ذات واجب تعالي از اين صفات متمايل مي‏سازد. در كنار اين شيوه تنزيهي و تشبيهي صرف، طريق ديگري نيز در عرفان نظري مطرح است كه با ابتناي بر نظريه وحدت شخصيه وجود و تمايز احاطي حقّ از مخلوقات، هم تمايز و غيريت حقّ تعالي و مخلوقات در اين صفات را مي‏پذيرد و هم عينيت آن دو در برخي مراتب تجليات ذات حقّ را اثبات مي‏كند. اين نوشتار با نگاهي به برخي مباني معرفت‏شناختي و هستي‏شناختي اين ديدگاه، به بررسي طريق جمع بين تشبيه و تنزيه كه از سوي ابن‏عربي و شارحان وي عرضه شده، مي‏پردازد.

The Glorious Qur’an lends some attributes to God which are exactly applied to creatures.The meanings of these attributes and their reality when applied to God have long been the special concern of Muslim scholars. Focusing on the literal meaning of the Qur’an leads the mind to form an anthropomorphic and corporeal image of God and to produce absolute anthropomorphism. Furthermore, applying these attributes to men leads man to deanthropomorphize ( divest) the necessary essence of The Exalted from these attributes absolutely, as far as the deficiency and possibility of these attributes are concerned.In addition to this method which is basically centered on immanence and incomparability, there is another method of theoretical gnosis which not only assents to God’s distinction and otherness from creatures concerning these attributes, but also proves their similarity regarding some hierarchies of divine’s manifestations, on the basis of the theory of particular unity of existence and all-innclusive differentiation between God and creatures. The present paper investigates the method offered by Ibn ‘Arabi and his commentators which combines immanence (similarity) and deanthropomorphization (incomparability) in the light of some epistemological and ontological principals of this viewpoint.