چهارتاقي خانه ديو، آتشكده‌اي نو يافته از دوره ساساني

چهارتاقي خانه ديو، آتشكده‌اي نو يافته از دوره ساساني

بدون ترديد در مطالعات باستان شناسي مذهبي عصر ساساني، آتشكده‌ها و چهارتاقي ها از اهميت ويژه اي برخوردار است. آتش كه در تعاليم دين زرتشت از عناصر مقدس و مورد احترام يكتا پرستان زرتشتي بود، در مدت نزديك به پنج قرن حكومت ساساني با احداث آتشكده‌ها و چارطاقي ها در سراسر امپراطوري تقدس ويژه اي يافت. چارطاقي نو يافته خانه ديو از جمله چهارتاقي هاي ارزشمند عصر ساساني است كه برخي محققين خارجي و باستان شناسان ايراني به استناد متون پهلوي بندهشن و يشت-هاي اوستا آن را به عنوان آتشكده آذر برزين مهر- يكي از سه آتشكده شاخص دوره ساساني- معرفي نموده‌اند. اگر چه در پژوهش هاي باستان-شناختي انجام شده در اين بنا مدرك معتبري در تاييد اين مسيله بدست نيامد، ليكن مطالعه انجام شده در اين بنا بيانگر آن است كه اين چهارتاقي، هسته اصلي باقيمانده از بناي بزرگتري است؛ متشكل از چهار جرز سنگي، راهروي طواف، پادياو، بقاياي سكوي آتشدان، اتاق انتظار، كه با توجه به موقعيت قرارگيري چهارتاقي در يك پشته سنگي كم وسعت و در بين كوه‌هاي سر به فلك كشيده ريوند در نوع خود منحصر به فرد بوده و از اهميت فوق العاده اي در شناخت آتشكده‌هاي ساساني برخوردار است. نظر به اهميّت موضوع و جايگاه آتشكده‌ها در مطالعات مذهبي عصر ساساني و به ويژه از آن جهت كه اين بنا تاكنون به طور علمي از منظر باستان شناختي مورد كاوش قرار نگرفته بود؛ هيات باستان شناسي ايران – لهستان براي نخستين بار طي دو فصل به مطالعه و كاوش در چارطاقي خانه ديو پرداخت. در اين راستا مقاله پيش رو با هدف تكميل مطالعات باستان شناختي بناهاي مذهبي عصر ساساني بر مبناي داده‌هاي باستان شناختي ضمن معرفي عناصر و فضاهاي معماري مكشوفه چهارتاقي خانه ديو، نكاتي را نيز بر مبناي متون پهلوي در خصوص اهميت و جايگاه آتشكده آذربرزين مهر ارايه مي‌نمايد.

Fire temples and square domes are undoubtedly of special importance in archeological studies into the religious aspects of the Sassanian era. As Zoroastrian monotheists, Sassanians considered fire as sacred and over five centuries their kings built a large number of fire temples and square domes across the Persian Empire. The newly-discovered square dome called Demon House is one of the most important square domes of the Sassanian era. Citing Pahlavi texts and Avesta, both foreign researchers and Iranian archeologists have introduced it as one of the three major fire temples of the Sassanian age known as Azar-Barzin-Mehr. Though archeological excavations at the site of this dome did not provide enough evidence to prove that claim, studies show it was the nucleus of a greater structure that used to be made up of four stone pillars, a circumambulation corridor, Padiav, a fire-place platform and a waiting room. The location of the square dome in a small stone mound among the heights of Rivand is quite unique and of extraordinary importance in studying Sassanian fire temples. Considering the significance of fire temples in religious studies pertaining to the Sassanian era and since the aforementioned structure had not been subject to any archeological excavation before, an Iranian-Polish archeological team studied the demon house square dome for the first time over two seasons. This paper has introduced the architectural elements discovered in the Demon House square dome and as part of a greater archeological study into religious structures in the Sassanian ear provides some notes about the significance and position of the Azar-Barzin-Mehr fire temple based on Pahlavi texts.