مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - خط و مضمون دركتيب ههاي محرا بها يگ چبري بناهاي سلجوقي

چكيده فارسي :

در معماري ايراني، تزيينات هميشه نقش اساسي داشتهاند. در دوره اسلامي با توجه به منع شرعي صورتگري، هنرمندان مسلمان زيباترين نقوش انتزاعي را جهت تزيين بناهاي مذهبي پديد آوردند. از طرفي به دليل اهميت پيام الهي قرآن براي مسلمين؛ عنصر خط عربي وارد تمام شيون زندگي مسلمين از جمله تزيينات صنايع و معماري شد. سده دهم/ چهارم كاربرد كتيبههاي قرآني در بناهاي مذهبي و به خصوص محرابها آغاز شد. در سدهيازدهم/ پنجم، مقارن با سلطنت خاندان سلجوقي در ايران، نوآوريهاي فراواني در اين زمينه صورت گرفت. طراحان و خوشنويسان ايراني با تمرين و ممارست، خط عربي را با اصول والاي زيباشناسي آميختند و به آن تعالي بخشيدند، به طوري كه ابنيهها و محرابهاي بسياري با كلام الهي مزين شدند. اين تزيينات در آغاز فقط با چيدمان آجرها و با خطوط كوفي بنايي صورت ميگرفت و بعدها عنصر گچ به دليل راحتي كار و نتيجه مطلوبتر جاي آجر را گرفت. با تداول خط كوفي گرهدار و ديگر خطوط كوفيِ تزييني، همچنين خطوط نسخ و ثلث؛ تزيينات بنايي به همراه انواع نقوش اسليمي و هندسي، زينتبخش محراب مساجد و مقابر شدند. بنابر بررسيهاي انجام شده، بيشتر اين محرابها متعلق به استان اصفهان و كتيبهها نيز غالباً حاوي آن دسته از آيات قرآني هستند كه به اهميت نماز و ساخت مساجد تاكيد دارند. در اين مقاله ضمن بررسي انواع كتيبههاي موجود در محرابهاي بناهاي سلجوقي- سدههاي يازدهم- دوازدهم/ پنجم- ششم- سير تحول خطها در آثار برجسته گچبري اين دوره معرفي ميشود.