مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - اثر تنش خشكي انتهاي فصل بر خصوصيات فيزيولوژيك و روابط منبع و مخزن در دو رقم گندم نان (Triticum aestivum L.)

چكيده فارسي :

در مناطق خشك و نيمه خشك مانند ايران وقوع تنش خشكي در مراحل مختلف رشد دانه و كاهش شديد عملكرد دانه ارقام مختلف گندم از مسائل شناخته شده توليد اين محصول مي¬باشد. اين تحقيق در راستاي مطالعه اثر تنش خشكي در مرحله تقسيم سلولي و پرشدن دانه¬ها بر خصوصيات فيزيولوژيك مرتبط با قدرت منبع و مخزن در مراحل مختلف رشد دانه دو رقم گندم نان مرودشت و زاگرس (به ترتيب حساس و متحمل به تنش خشكي انتهاي فصل) اجرا شده است. اين تحقيق در سال 1386 شرايط گلخانه در پژوهشكده بيوتكنولوژي (كرج) و پرديس كشاورزي دانشگاه تهران و به صورت آزمايش فاكتوريل در قالب طرح پايه بلوك¬هاي كامل تصادفي در سه تكرار اجرا شد. تيمارهاي آزمايشي شامل تنش خشكي (50 درصد ظرفيت مزرعه) در 14 روز اول پس از گرده افشاني و آبياري مجدد (مرحله اول)، آبياري عادي در 14 روز اول و سپس قطع آب تا پايان آزمايش (مرحله دوم) و تيمار شاهد بودند. نتايج نشان داد كه در تيمار شاهد عملكرد دانه، زيست¬توده، وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله رقم مرودشت به طور معني-داري بيشتر از رقم زاگرس بود. هر دو سطح تنش خشكي موجب كاهش معني¬دار اين صفات در هر دو رقم شدند، ولي مقدار كاهش در رقم مرودشت شديدتر بود و بيشترين كاهش درتنش خشكي از زمان 14 روز بعد از گرده¬افشاني تا رسيدگي فيزيولوژيك مشاهده شد. علي¬رغم كاهش معني¬دار سرعت فتوسنتز، هدايت روزنه¬اي، محتواي كلروفيل a وb و پروتئين محلول برگ پرچم تحت هر دو سطح تنش خشكي مورد بررسي، درتيمار شاهد و تنش خشكي ميزان اين صفات در برگ پرچم رقم زاگرس بطور معني¬داري بيشتر بود. اكسين و آبسزيك بيشترين غلظت را در دانه¬هاي در حال رشد، به ترتيب 7 و 14 روز بعد از گرده¬افشاني داشتند. تيمار تنش خشكي در مرحله تقسيم سلولي به ترتيب موجب كاهش ميزان اكسين و افزايش معني¬دار ميزان اسيد آبسزيك دانه¬هاي هر دو رقم شد. تنش خشكي در مرحله پرشدن دانه موجب افزايش معني¬دار غلظت اسيد آبسزيك در دانه هر دو رقم شد. با توجه به نتايج به دست آمده به نظر مي رسد كه مرحله پرشدن دانه نسبت به مرحله تقسيم سلولي، مرحله مهم¬تري در شكل¬گيري عملكرد دانه باشد و اعمال تنش خشكي در اين مرحله نسبت به مرحله تقسيم سلولي، عملكرد دانه را به طور معني¬دارتري كاهش مي‌دهد. به نظر مي¬رسد كه تنش خشكي در مرحله تقسيم سلولي از طريق كاهش ميزان اكسين و افزايش ميزان اسيد آبسزيك باعث كاهش تقسيم سلولي، و در مرحله پرشدن دانه، از طريق ميزان اسيد آبسزيك و كاهش فعاليت¬هاي آنزيمي و كاهش دوره پرشدن دانه، موجب كاهش عملكرد دانه مي-شود.