قاعده قبح نقض غرض در كلام اسلامي

The Rule of Obscenity of Purpose Violation in Islamic Theology

ميان متكلمان و حكماي مسلمان در خصوص وجود يا عدم غايت و غرض در افعال باري تعالي اختلاف نظر وجود دارد. اشاعره وجود هرگونه غايت و غرض در افعال الهي را با كمال ذاتي او متعارض مي دانند و آن را انكار مي كنند. در مقابل، حكماي الهي و متكلمان عدليه معتقدند كه حضرت باري تعالي در افعالش غايت و غرض دارد و هيچ فعلي از او سر نمي-زند مگر اينكه متوجه غايت و غرض خاصي باشد؛ اما در اينكه غايت و غرض در افعال الهي به چه كسي يا چه چيزي برمي-گردد ميان اين انديشمندان اختلاف نظر وجود دارد. متكلمان عدليه معتقدند كه غرض بايد به غير خدا برگردد تا او از هرگونه نقص و كاستي مبرا باشد؛ اما حكما مي گويند غرض بايد به خود خدا برگردد تا با قاعده «العالي لا يلتفتُ الي السافل و لا يستكملُ بِهِ» در تعارض نباشد. آنچه همه صاحب نظران بر آن اتفاق نظر دارند اين است كه «نقض غرض قبيح است»، زيرا منجر به اجتماع خواستن و نخواستن فعل واحد مي شود كه محال است. قاعده قباحت نقض غرض» در كلام عقلي كاربرد زيادي دارد و كمتر قاعده اي از لحاظ كاربرد به پاي اين قاعده مي-رسد. اهميت اين قاعده تا بدان حد است كه در تمام اصول دين از آن بحث مي شود. اصل وجود غايت در افعال الهي در مباحث مربوط به توحيد اثبات مي شود و سپس به عنوان مقدمه در اثبات اصول ديگر يعني عدل، نبوت، امامت و معاد به كار مي رود.

There is a discrepancy among Islamic philosophers and theologians on the presence of purpose in Godʹs actions and the lack of it. The Ashʹrite theologians consider any kind of purpose in Godʹs actions in opposition with His essential perfection and so deny it altogether. In contrast, the theological philosophers and ʹAdleeyeh theologiansʹ (believers in divine justice) believe that God has a purpose and an end in His actions and no action emanates from Him without being directed toward a specific purpose. But there is controversy over the target of Godʹs actions among these scholars. Adleeyeh theologians believe that purpose must be targeted toward someone or something other than God; otherwise, it would be against His essential perfection. While philosophers argue that purpose must be targeted to God himself, otherwise, it would be against this principle that a sublime being does not need to mean and is not perfected by it. What all scholars agree on is that ʹthe violation of purpose is obsceneʹ since it leads to the union of wanting and not wanting a single act which is impossible.The principle of ʹobscenity of purpose violationʹ has so many applications in rational theology that one can hardly find any other principle with a comparable number of applications. The principle of the presence of purpose in Godʹs actions is discussed in relation to divine unity first and then it is related to the other basic tenets of faith such as justice, prophecy, leadership (Imamat) and resurrection.