بررسي و دفاع از نظريه اصالت وجود

از زماني كه ملاصدرا نظريه »اصالت وجود« را مطرح كرد و مباني و اصول آن را برهاني ساخت؛ همچنين از زماني كه در حوزه‏هاي علمي به عنوان فلسفه رسمي، فلسفه‏هاي »مشايي« و »اشراقي« را تحت الشعاع خود قرار داد، تاكنون جز توسط تني چند نقد و بررسي نشده و به مثابه روش بلامنازع و بي رقيب مورد تعليم و تعلم قرار گرفته است. ليكن مادام كه نظريه‏اي از طرف مخالفان مورد نقد و چالش قرار نگيرد و مدافعان، دفاع اصولي از آن ننمايند، استحكام واقعي نخواهد يافت. اكنون كه مدت زماني است در سيستم علمي و دانشگاهي ما فسلفه‏هاي مشاي و اشراق - در كنار حكمت متعاليه - به دانشجويان آموزش داده مي‏شود؛ لازم است اصول و مباني فلسفه ملاصدرا- به عنوان فلسفه رسمي، طي چند قرن گذشته - مورد ارزيابي مجدد قرار گيرد. بي ترديد محوريت فلسفه ملاصدرا در نظريه »اصالت وجود« و اعتباري بودن ماهيت است و اگر اين زيربنا از آن گرفته شود؛ ساختار آن دگرگون خواهد شد. پرسش‏هاي اساسي و بنيادين در خصوص اين نظريه مطرح است. از جمله: 1) تاثير اصالت وجود در معرفت‏شناسي چگونه و تا چه اندازه است؟ 2) تاثير آن در جهان‏شناسي به چه ميزان است؟ 3) چه تاثيري بر انسان‏شناسي و رابطه او با جهان و خدا دارد؟ 4) آيا اصالت وجود مسيله‏اي فلسفي و يا عرفاني است؟ 5) اگر كسي به جاي اصالت وجود قايل به اصالت ماهيت شود، اين مسيله چه تاثيري بر فكر و انديشه وي نسبت به خدا، انسان و جهان مي‏گذارد؟ در مقاله حاضر، پرسش‏هاي فوق مطرح نشده است، زيرا غرض آن بوده كه نخست تصويري از اصالت وجود و اصالت ماهيت ارايه و نظرات موافقان و مخالفان بيان گردد و در مرحله بعد پرسش‏هاي فوق و پاسخ آن‏ها مورد بررسي و ارزيابي قرار گيرد. در اين مقاله تلاش شده تا تصويري روشن و واضح از نظريه اصالت وجود ارايه و تاريخچه و براهين آن بررسي شود و نقد و پاسخ مخالفان نيز - تا حدودي - لحاظ شده است