رساله عبدالرحمان صوفي درباره هندسه پرگاري

رساله عبدالرحمان صوفي درباره هندسه پرگاري

آنچه در پي مي‌آيد ويرايشي است از رساله عربي عبدالرحمان صوفي (291-376ق) منجم و رياضيدان ايراني درباره ترسيم چندضلعيهاي منتظم به كمك خط‌كش و پرگاري كه دهانه آن ثابت است. عبدالرحمان صوفي اين رساله را با عنوان رساله في عمل الاشكال المتساويه الاضلاع كلها بفتحه واحده و به درخواست عضدالدوله ديلمي ( 324-372 هـ ق) نگاشته است. ابوالوفاي بوزجاني (328-388هـ.ق) كه معاصر صوفي بود نيز در كتاب في مايحتاج اليه الصانع من اعمال الهندسه پيرامون ترسيم شكلهاي هندسي به كمك پرگاري با دهانه ثابت بحث كرده است. اين موضوع در اروپاي دوره نوزايي و همچنين در نيمه دوم قرن هجدهم ميلادي دوباره مورد توجه هندسه‌دانان قرار گرفت كه از اين ميان مي‌توان ليوناردو داوينچي ، جيرولامو كاردانو ، نيكولو تارتاگليا و لودويكو فراري را نام برد. ويرايش حاضر بر اساس نسخه خطي شماره 5535 كتابخانه آستان قدس رضوي فراهم آمده كه تاريخ كتابت آن 1286 قمري است. در اين ويرايش علامت / نشانه شروع صفحه جديد در نسخه خطي است و همانند نسخه خطي، شماره هر باب با حروف ابجد در حاشيه آورده شده است. افتادگيهاي متن داخل قلاب [ ] افزوده شده است و براي سهولت خواندن متن، آن را پاراگراف‌بندي و در حد لزوم نقطه‌گذاري كرده‌ايم. نسخه ديگري از اين اثر را سيد جلال‌الدين تهراني به كتابخانه آستان قدس رضوي اهدا كرده كه جزوي از نسخه شماره 12121 با تاريخ كتابت 1308 قمري است و در اين ويرايش در موارد لزوم به عنوان نسخه بدل از آن استفاده كرده‌ايم. هر دو نسخه از روي نسخه‌اي كه در رمضان 688 قمري در مراغه كتابت شده رونويسي شده‌اند.

This is an edition of an Arabic treatise composed by the eminent Iranian astronomer and mathematician ‘Abd al-Rahm?n al-S?f? (d. 376 A.H./986 C.E.), mostly known for his famous book Suwar al-kaw?kib (“ The constellations”). Entitled Ris?la f? ‘amal al-ashk?l al-mutas?wiyat al-adl?‘ Kullah? bi-fathat w?hida (“Treatise on the construction of regular polygons by [compasses of] fixed opening”), it was written on the request of the local ruler ‘Adad al-Dawla Deilami. The present edition has been made using two mss. extant in the Holy Shrine library (Mashhad, IRAN): MS 5535 (copied in 1286 A.H.) and MS 12121 (copied in 1308 A.H.), both copied from a ms. dated 688 A.H. copied in Maragha. The first ms. has been the basis of our work. Addition for reconstruction of the text, including those taken from the second ms. are given in brackets: [ ].