جستاري در نسخ شرايع آسماني

در اين كه در شرايع آسماني نسخ رخ‌ داده است، چندان اختلافي نيست؛ اختلاف بر سر اين است كه هرشريعتي چه چيزي را نسخ كرده است. آيا تمام شرايع گذشته را نسخ كرده يا برخي از احكام آن شرايع را نسخ نموده يا اساساً هر شريعتي ناظر به تمام شرايع گذشته نبوده و بلكه ناظر به سنت هايي بوده است كه در قوم پيامبر صاحب شريعت وجود داشته است و آن دسته از سنت هايي را نسخ كرده است كه در قوم خودش يا باطل بوده و يا با مصالح و مقتيضات عصرش سازگاري نداشته است. اين مقاله در مقام پاسخ به سيوالات مذكور است. بررسي ها نشان مي دهد، ارسال پيامبران الهي و تشريع شرايع براي اقوام گوناگون، كمابيش متناسب با مصالح و مقتضيات آن اقوام بوده است؛ اما در مجموع، شريعت ها همواره به سوي تعالي و تكامل بوده اند؛ چنان كه شريعت لاحق در مقايسه با شريعت سابق كامل تر جلوه مي‌نمايد و اين به اقتضاي سير تكاملي بشر با گذشت زمان بوده است. دين اسلام نيز اگرچه به منظور احياي و اصلاح دين حنيف بوده، اما نظر به اين كه آخرين شريعت را آورده است، نسبت به ساير اديان الهي كامل تر است. لذا بعد از آمدن اسلام هيچ دين ديگر پذيرفته نيست.