بررسي پايداري و سازگاري عملكرد ارقام پنبه بر اساس روش‌هاي تك متغيره پارامتري، ناپارامتري و مدل AMMI

The Assessment of Adaptability and Stability of Yield on Cotton Cultivars by Using Uniparametric, Non-Parametric Methods and AMMI Model

اثرات متقابل ژنوتيپ × محيط و پايداري عملكرد ده رقم پنبه در شش منطقه از استانهاي گلستان و مازندران (هاشم آباد گرگان، كاركنده بندرگز، گنبد، كلاله، بايع كلا نكاي و قراخيل قايم شهر) از طريق روش‌هاي تك متغيره پارامتري و ناپارامتري و مدل AMMI مورد بررسي قرار گرفت. آزمايش در طي دو سال زراعي (1385 و 1384) اجرا گرديد و براي هر منطقه، تيمارها در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با چهار تكرار مورد ارزيابي قرار گرفتند. بر اساس نتايج به دست آمده، اثرات اصلي ژنوتيپ و محيط و اثر متقابل ژنوتيپ × محيط معني‌دار بودند و 75/81% از مجموع مربعات آن، توسط دو مولفه اصلي اول اثر متقابل (IPC1,2) تبيين گرديد. نمودار دو طرفه مولفه اثر متقابل اول (IPC1) ارقام و مكان‌ها در برابر ميانگين آنها، كارايي بسيار بالايي در شناسايي الگوهاي اثر متقابل ژنوتيپ × محيط نشان داد. بر مبناي نمودارهاي باي‌پلات اجزاي ژنوتيپي و محيطي اولين و دومين مولفه اصلي اثر متقابل و ميانگين عملكرد ژنوتيپ‌ها و محيط‌ها و محاسبه آماره پايداري SIPC1 و تجزيه الگوي واكنش ژنوتيپي و همچنين، نتايج تجزيه خوشه‌اي بر مبناي ارزش‌هاي ژنوتيپي و محيطي اولين و دومين مولفه اصلي اثر متقابل، ارقام چكوروا، سپيد و تبلاديلا پايدارترين واكنش را داشتند كه از اين بين، رقم چكوروا كمترين IPC1 را دارا بود. ارقام 43200، خرداد و ساحل بيشترين اثر متقابل را دارا بودند. ارقام 43200 و خرداد، واجد سازگاري خصوصي براي مناطق مشابه با شرايط اقليمي كاركنده و ارقام ساحل، ورامين، نازلي و تبلاديلا داراي سازگاري خصوصي براي نواحي كلاله، گنبد، بايع كلا، قراخيل (و مناطق مشابه) بودند. در مجموع، ارقام سپيد و 43200 با بالاترين عملكرد، به ترتيب به عنوان ارقامي با سازگاري عمومي و خصوصي شناسايي شدند. برعكس رقم ساحل با كمترين ميزان عملكرد داراي سازگاري وسيع با مناطق نامساعد بوده و جهت كشت در اين گونه مناطق قابل توصيه است. رقم چكوروا به عنوان پايدارترين رقم با عملكرد متوسط براي كليه مناطق شمالي كشور، شناسايي گرديد.

Uniparametric, non-parametric methods and AMMI model (Additive main effects and multiplicative interaction) were used to evaluate the yield stability of ten cotton cultivars at six regions of Golestan and Mazandaran provinces (Baye kola, Gharakheil, Kalaleh, Khan bebein, Karkandeh, Hashem Abad) during two successive years ( 2005 & 2006). The experiment was conducted in randomized complete block design (RCBD) with 4 replications. The results of varied methods were different. The main effects of genotype, environment and Genotype x Environment interaction effect were statistically significant, and 81.75% of variation was explained by the first two interaction principal components (IPC1, 2). Biplot of IPC 1 and the mean of traits for cultivars and locations had good efficiency for detecting of Genotype x Environment interaction effect patterns. Based on biplot diagram of genotypic and environmental components, IPC1 and IPC2 interaction with mean yield of the genotypes and environments, computation of stability criterions of AMMI model (SIPC1), genotypic reaction pattern analysis, and also cluster analysis results, the Gukorova, Sepid and Tabladila cultivars had the most yield stability over environments. Gukorova had the lowest IPC1. Khordad, 43200 and Sahel showed the most interaction effects. 43200 and khordad cultivars were identified with specific adaptation for Karkandeh and similar regions. Varamin, Nazily, Tabladila and Sahel cultivars had specific adaptation for east of Golestan (Kalaleh, Khan bebein) and Mazandaran province (Baye kola, Gharakheil). Sepid and 43200 were identified as high yielding cultivars with general and specific adaptation, respectively. Inverse, Sahel cultivar with lowest yield had broad stability with non-fertile regions. Gukorova was the most stable cultivar with moderate yield all over Golestan and Mazandaran.