تاثير تنش خشكي پس از مرحله گلدهي بر عملكرد دانه ژنوتيپ‌هاي گندم نان زمستانه و بينابين

Effect of Post-Anthesis Drought Stress on Grain Yield of Winter and Facultative Bread Wheat Genotypes

تنش خشكي به عنوان مهمترين تنش غيرزيستي نقش مهمّي در كاهش عملكرد گياهان زراعي دارد. به منظور ارزيابي لاين‌هاي گندم تحت شرايط آبياري نرمال و تنش خشكي در مناطق سرد كشور و دستيابي به ارقام گندم با عملكرد بالا و متحمل به تنش كم آبي، اين تحقيق با استفاده از 18 ژنوتيپ اميدبخش گندم نان زمستانه و بينابين در شش مكان (كرج، اردبيل، اراك، مشهد، جلگه رخ و مياندوآب) و در دو شرايط آبياري نرمال و اعمال تنش قطع آبياري پس از مرحله گلدهي در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي (RCBD) در دو سال زراعي 87 - 1385به اجرا درآمد. نتايج تجزيه واريانس مركب دو ساله نشان داد كه درهردو شرايط (تنش خشكي وآبياري نرمال) اثراصلي سال و ژنوتيپ و اثرهاي متقابل مكان × سال وژنوتيپ× مكان× سال معني‌دار بود. دامنه عملكرد دانه ژنوتيپ‌ها در شرايط آبياري نرمال بين 5969 تا 7073 و در شرايط تنش خشكي بين 4041 تا 5676 كيلوگرم در هكتار بود. براساس نتايج حاصله از شاخص‌هاي تحمل و حساسيت به تنش، مقايسه ميانگين رتبه ( ) و انحراف معيار رتبه (SDR) شاخص‌ها براي هر ژنوتيپ و مشاهده وضعيت قرار گرفتن ارقام در باي‌پلات Biplot)) ترسيمي، لاين C-85-3 با ميانگين عملكرد دانه 5676 كيلوگرم در هكتار در شرايط تنش خشكي و با ميانگين رتبه و انحراف معيار رتبه شاخص‌هاي تحمل و حساسيت به تنش به ترتيب برابر با 2/1 و 44/0 به عنوان برترين و لاين C-85-10 با ميانگين عملكرد دانه 4041 كيلوگرم در هكتار در شرايط تنش و با و SDR به ترتيب 17 و 22/1 به عنوان حساس‌ترين لاين نسبت به تنش خشكي شناسايي گرديدند.

Drought stress as the most important abiotic stress plays a significant role in reduction of crops yield. This study was conducted at six agricultural experimental stations (Karadj, Ardebil, Arak, Mashhad, Jolgerokh and Miandoab) during 2006-08 cropping seasons. Experiments were carried out under normal irrigation and post- anthesis drought stress conditions using 18 wheat genotypes. Experimental design in all locations at both conditions was RCB with three replications. Results of combined ANOVA in normal and stress conditions showed significant effect for genotype and year, and also for location * year, and genotype * location * year interactions. Mean grain yield of the genotypes under normal irrigation was from 5969 to 7073 kg ha"1, however under stress condition this range was between 4041 to 5676 kg ha"1. Based on stress tolerance and susceptibility indices per se and ranking parameters (R and SDR) of the indices for each genotype, C-85-3 with mean grain yield of 5676 kg ha"1 under drought stress condition, and R=1.2 and SDR= 0.44 was determined as the most tolerant genotype. The most susceptible genotype was C-85-10 with mean grain yield of 4041 kg ha"1 and R=17 and SDR=1.22.