توصيف مقدماتي نظريه‌هاي صبح كاذب در نجوم دوره اسلامي

توصيف مقدماتي نظريه‌هاي صبح كاذب در نجوم دوره اسلامي

در نجوم دوره‌ اسلامي، بين‌الطلوعين نجومي را «صبح صادق» مي‌ناميدند. در احكام اسلامي، رويت اين پديده، شاخص شروعِ وقت نماز صبح است. همچنين گزارش‌هايي درباره رويت‌پذير بودن هاله‌اي كم‌نور به شكلي كشيده پيش از صبح صادق، كه «صبح كاذب» ناميده مي‌شد، [از دوره اسلامي] بر جاي مانده است. اخترشناسي جديد علت صبح كاذب را بازتاب نورخورشيد از ذرات غبار بين سياره‌اي مي‌داند و آن را نور منطقه‌البروجي مي‌نامد؛ زيرا در راستاي دايرهالبروج امتداد مي‌يابد. بيشتر منجمان دوره اسلامي منشا اين پديده را همانند صبح صادق،‌ بازتاب نور خورشيد در جوّ زمين پنداشته‌اند. البته برخي از آنان، بنا بر شواهد به دست آمده از رصدهايشان دريافته بودند كه منشا صبح كاذب نمي‌تواند پراكندگي نور خورشيد در جوّ زمين باشد؛ اما نتوانسته بودند نظريه علمي جديدي را براي تبيين منشا واقعي آن جايگزين نظريه‌هاي موجود كنند. در اين توصيف مقدماتي، نظريه‌هاي گوناگون درباره منشا و ويژگي‌هاي ظاهري صبح كاذب، از بين متون چاپ شده و چاپ نشده نجوم دوره اسلامي، انتخاب و عرضه شده است.

In the astronomy of the Islamic Period, the astronomical twilight is called “true dawn”. In the Islamic ordinances the observation of this phenomenon indicates the beginning time of the morning prayer. There are also some reports about the visibility of an elongated faint glow before true dawn which was called “false dawn”. In modern astronomy it is clear that the false dawn is caused by the reflection of the sunlight from the interplanetary dust particles, known as the “zodiacal light”, because it extends along the ecliptic. But most astronomers of the Islamic period assumed that it is caused by the reflection of the sunlight in the earth’s atmosphere, similar to the origin of the true dawn. Some of them, of course, did realize that, according to observational evidence, the false dawn cannot be caused in the earth’s atmosphere, but they could not substitute a new scientific theory to explain the real origin of the false dawn. In this preliminary survey various theories regarding the origin and appearance of the false dawn are presented from published and unpublished texts on astronomy of the Islamic period.