برساخت مفهوم «شهر اسلامي»

برساخت مفهوم «شهر اسلامي»

شكل شهري شهرهاي خاورميانه و شمال آفريقا در اروپا براي نخستين بار در دهه هاي آغازين قرن بيستم به صورت علمي مورد مطالعه قرار گرفت. شرق شناسان فرانسوي، اولين نويسندگاني بودند كه اصطلاح «شهر اسلامي» را به كار گرفتند و اين شهرها را در گروه خاصي دسته بندي نمودند. از آن زمان به بعد تعداد زيادي از متون به نظريه پردازي در زمينه شكل اين شهرها پرداختند كه بيشتر آنها به نوعي متاثر از نظريّه هاي پيشين بودند. در سال هاي اخير تعدادي از محققان سعي در مطرح كردن ايده هايي نو داشته اند. از آن جايي كه اين نظريّه ها بدنه اصلي مطالعات شهرهاي اسلامي را در متون غربي و بين المللي تشكيل مي دهند، لازم است به صورت دنباله اي از ايده ها بررسي و كليشه هاي تكرار شده در آنها برجسته شوند. از اين رو، در مقاله حاضر با مروري بر تاريخ پيدايش و سير تحوّل مفهوم و اصطلاح «شهر اسلامي» سعي بر اين است تا بر چرايي، چگونگي و زمان ظهور اين كليشه ها، افراد سازنده آن، ردّ و نقد آنها از سوي نظريه پردازان امروز شهرهاي اسلامي، اعتبار روش جايگزين پيشنهادي آنها براي خوانش شهر، و توانايي آنها در بررسي پيچيدگي هاي اين نوع از شهرها تاكيد شود. براي اين منظور به ايده هاي اصلي افراد برجسته اين نظريّهپردازان تحت سه گروه عمده: 1) ظهور مفهوم «شهر اسلامي» (1900-1950)، 2) نظريّه هاي تجديد نظرطلبانه (1950-1980)، و 3) نظريّه هاي پيشرو پرداخته مي شود تا نشان دهدكه چگونه پيش فرض هاي خاصّي بر توصيف آنها سايه افكنده و چگونه كليشه هاي امروزي اين حوزه مطالعاتي ريشه در خوانش هاي نخستيني دارد كه به طور وسيع تحت تاثير نظريّه هاي شهري متداول عصر خود در اروپا بوده اند.