بررسي مورفولوژيك بذر برخي گونه هاي مرتعي استان خراسان شمالي از منظر مكانيسم پراكنش بذر آنها

Morphologic evaluation of some Northern Khorasan rangeland species seeds from the point of view of seed dispersal

مسافت پراكنش بذرها از پايه ي مادري يكي از جنبه هاي اساسي در چرخه زندگي گياه است و بر روي اكولوژي، تكامل و بقاي گياه اثر قابل توجهي دارد. البته انواع روش هاي پراكنش بذرها در گونه هاي مختلف، معمولاً با توجه به خصوصيات مورفولوژيك ميوه ها و بذرها قابل تشخيص مي باشد. از اين رو، يك بررسي آزمايشگاهي در سال 1387 روي بذر 24 گونه مرتعي استان خراسان شمالي انجام شد. بذرها با استفاده از كوليس ديجيتال با دقت mm 01/0 اندازه گيري شد و بعد شكل بذرها توسط بينيكولار بررسي و سپس به صورت دستي در مقياس30 تا 80 برابر طراحي گرديد. بذرها با توجه به شكل ظاهري و خصوصيات مورفولوژيك آنها، در پنج گروه پراكنش با نام گروه هاي حاوي ساختارهاي تغذيه اي (مانند Artemisia seiberi)، داراي ساختار پراكنش بالن مانند (مانند Agropyron trichophorum)، داراي زوايد بلند (مانند Salsola arbusculaformis)، بدون زايده (مانند Stachys inflataو Iris songarica) و ساير گونه ها (مانند Kochia prostrate) طبقه بندي شدند. نتايج بررسي ها نشان داد كه رايجترين اندام پراكنش بذرهاي مورد مطالعه، نوعي از اندام پراكنش بود كه امكان جابجايي و انتقال بذرها توسط باد را ايجاد مي نمود (شامل 9 گونه). بنابراين بذرهاي داراي اين اندام پراكنش در گروه بالن مانند قرار داده شدند. پس از آن، گونه‌هايي بودند كه در گروه داراي زايده بلند قرار گرفتند و ساير گروه هاي پراكنش در اولويت هاي بعدي اين دو گروه قرار گرفتند. به طوركلي مي توان چنين نتيجه گيري نمود كه در منطقه ي استان خراسان شمالي، اندام پراكنش بالن مانند مناسبترين سيستم پراكنش را براي بذرهاي مرتعي مورد مطالعه فراهم آورده است.

Abstract Seed dispersal distances of mother plant is a basic aspect in plant life history, and have great effects on plant ecology, evolution and conservation. Seed dispersal modes of species can often be recognized by morphological characteristics of fruits and seeds. A laboratory experiment was conducted on seeds of 24 Northern Khorasan rangeland species during 2008. The size of seeds was measured by digital caliper with a precision of .0.01 mm (operating instruction in resolution 0.01 mm), and the seedsʹ shape were observed by binocular and drown by hand in scale of 30-80 times. Seeds were categorized in five categories based on their shapes and morphological traits namely, Nutrient Containing Structure (i.e. Artemisia seiber), Balloon Structure (i.e. Agropyron trichophorum), Elongated Appendages (ie. Salsola arbusculaformis), No Appendages (i.e. Stachys inflate and Iris songarica) and other Specializations (i.e. Kochia prostrate). According to the results, balloon structure category was identified as the most common seed dispersal mode in the zone of Northern Khorasan (with 9 species) which let the wind disperses the seeds easily. The elongated appendages category was placed in the next group and other categories owned third place. It can be concluded that balloon structure has provided the most suitable dispersal system for the seeds studied in Northern Khorasan rangeland.