بررسي عوامل اجتماعي- اقتصادي موثر در تخريب منابع‌ طبيعي استان تهران

Determining effective socio-economic factors on degradation of Natural Resources in Tehran province

واقعيت‌هاي موجود بيانگر اين مسيله هستند كه منابع‌ طبيعي كشور در حال تخريب مي‌باشد و با شيوه‌هاي كنوني بهره‌برداري، اين روند ادامه خواهد داشت. هدف اين تحقيق شناسايي عوامل موثر در تخريب منابع ‌طبيعي تجديدشونده از ديدگاه اجتماعي- اقتصادي در استان تهران بوده است كه با جمع‌آوري اطلاعات از بهره‌برداران و كارشناسان منابع‌طبيعي استان و ايجاد ارتباط با شاخص ‌تخريب بدست آمده در تحقيق، عوامل تخريب منابع‌طبيعي استان بررسي شدند. بنابراين روش انجام تحقيق در اين پروژه بر سه محور بررسي اسناد و مدارك، مطالعه ميداني و تحليل داده‌ها استوار بود. براي تعيين عوامل موثر در تخريب، وضعيت منابع ‌طبيعي (مراتع) از نظر تغيير سطح بين سالهاي 1334 تا 1380 بررسي و مقايسه شد و همچنين شاخصي براي تعيين كاهش توليد علوفه در مراتع تهيه گرديد. سپس با تهيه پرسشنامه نسبت به جمع‌آوري اطلاعات از جامعه بهره‌بردار و كارشناسان در منابع ‌طبيعي استان براي شناخت عوامل تخريب منابع ‌طبيعي اقدام شد. براساس نتايج اين پژوهش كاهش توليد علوفه در مراتع در مناطق كوهستاني (جنگلهاي‌ خشك و كوههاي‌ مرتفع) بيش از مناطق دشتي (استپي و نيمه‌استپي) بود. به طوري كه در مناطق دشتي مهمترين شكل تخريب بصورت تغييركاربري اراضي منابع ‌طبيعي بوده كه به كاربريهاي عمراني و كشاورزي تغيير يافته‌اند. مهمترين عامل تشكيلاتي موثر در تخريب منابع ‌طبيعي كمبود نيرو و امكانات براي كنترل عرصه‌هاي منابع‌طبيعي مي‌باشد. از نتايج ديگر، رابطه محكم و معكوس بدست آمده بين وسعت اراضي كشاورزي تحت تملك بهره‌برداران از مراتع و ميزان تخريب مراتع در هر منطقه مي‌باشد. بنابراين طراحي و اجراي برنامه آمايش‌سرزمين در استان تاكيد مي‌شود، زيرا از عوامل اصلي در تخريب، تغييركاربري اراضي منابع ‌طبيعي مي‌باشد.

Abstract Current events indicate that the countryʹs Natural Resources are being destroyed and with the present utilization approaches, this trend would be continued. A research study was conducted to determine effective socio-economic factors on degradation of Natural Resources in Tehran province. In the current study, an index was applied to determine the degradation considering forage and forest production. To achieve this goal, data were collected from experts and users of Natural Resources through questionnaires and interviews and relationship between the data and the degradation index was determined. The research was conducted based on the study of documents, archival data, and field works. Range condition of the province was compared during 1955 - 2001 in view of area change. Our results showed that decrement of forage production was higher in mountainous rangelands than that in plain areas (steppe and semi- steppe). In plain areas, land use change of Natural Resources to constructed and agricultural area was identified as the most important destructive factor. Staff and facilities deficiency for Natural Resources control was also known as the most important organizational factor. Based on statistical analysis, there was a strong inverse relationship between the size of postursʹ agricultural areas and the rate of rangeland destruction. According to the results, implementation of land use planning and management is important for Tehran province and land use change of natural resources was identified as an important destructive factor.