بخت و اتفاق از ديدگاه ابن سينا

بخت و اتفاق از ديدگاه ابن سينا

در ميان اقوال كساني كه وجود تمام عالم را ناشي از اتفاق مي‌دانند و قانون عليت را ناديده مي‌گيرند، برخي فقط پيدايش موجودات جزيي را به اتفاق نسبت مي‌دهند و معتقدند در پيدايش طبايع جزيي مادي، نمي‌توان اتفاق را ناديده گرفت و ضرورت علي را جاري ساخت. ارسطو ضمن اعتقاد به قانون عليت در عالم، بخت و اتفاق را از جمله علل مي‌داند، ولي به همسويي و سازگاري بخت و اتفاق با ضرورت معتقد نيست و اتفاق را در مقابل ضرورت قرار مي‌دهد. ابن‌سينا نيز به تبع رييس مشاييان، به بحث پيرامون بخت و اتفاق مي‌پردازد و آن را ناقض قانون عليت نمي‌داند. اما در چار چوب جهان‌شناسي خاص خود و برداشت متفاوتي كه از عليت وجودي دارد، به تبيين آنها مي‌پردازد و آنها را علل حقيقي و موجبه امور نمي‌داند و تا حدودي موفق‌تر از ارسطو بحث را پيش مي‌گيرد، به طوري كه ضرورت علي و معلولي دچار خدشه نمي‌شود. اما در نهايت امر اين مطلب جاي بحث دارد كه كدام مشكل فلسفي، ارسطو و ابن‌سينا را وادار به اتخاذ چنين موضعي در باب بخت و اتفاق مي‌كند. اين مطلب در ابن‌سينا نياز بيشتري به تفحص دارد. چرا كه با قبول نظام احسن، وجود و حاكميت ضرورت علي در عالم و علم عنايي حق تعالي به موجودات، براي نظرياتي چون بخت و اتفاق كه ناشي از جهل انسان به علل حقيقي است و بيشتر جنبه عاميانه دارد تا علمي و فلسفي، جايي باقي نمي‌ماند.

Among those people who regard the existence of whole world as deriving from accident and disregard the law of causality, some only attribute the emergence of individual beings to accident and maintain that in the genesis of material individual entities we can not disregard accident and defend the concept of causal necessity. Aristotle besides believing in the law of causality throughout the universe, understands chance ad accident among causes. But he does not believe in the conformity and affinity of chance and accident with necessity and considers accident and necessity as two opposite poles. Also Ibn Sina following the head of Peripatetics deals with the problem of chance and accident and thinks it does not contradict the law of causality. But in the framework of his specific cosmology and a different perception of existential causality explains them and does not consider them the real and positive causes of things and somewhat proceeds the discussion more successfully than Aristotle. But finally it is worth discussing which philosophical problem makes Aristotle and Ibn Sina to adopt such a position as regards chance and accident. This subject needs more investigation in the case of Ibn Sina. Because by accepting the best possible world, existence and sovereignty of causal necessity in the world and fore knowledge of Most High to creatures, there remains no place for such theories as chance and accident which has a more vulgar rather than a philosophical aspect and is deriving from manʹs ignorance with true causes