بررسي و نقد الهيات لايب‌نيتس

بررسي و نقد الهيات لايب‌نيتس

فلسفه لايب‌نيتس و تصور وي درباره خدا از حوزه‌هاي فلسفي و الهيات مسيحي، فلسفه اسپينوزا و فلسفه دكارت متاثر است. همچنين لايب‌نيتس از بعضي مكالمات افلاطون هم تاثير پذيرفته است. در عين حال، شان كلامي آثار لايب‌نيتس از آثار دكارت و اسپينوزا بيش تر است و فلسفه او مانند فلسفه مالبرانش خدامحور است. به نظر لايب‌نيتس، علت فاعلي و علت غايي در جهان طبيعت توسعه و تداوم عليت خداوند است. لايب‌نيتس با اين تفكر به قاعده «لا موثر في الوجود الاّ الله» نزديك مي شود. لايب‌نيتس در نظريه هماهنگي پيشين‌بنياد عليت ماشيني را تحت عليت غايي قرار مي‌دهد. لايب‌نيتس برداشت دكارت از خدا را مورد حمله شديد قرار مي‌دهد و آن را به خداي اسپينوزا تشبيه مي‌كند كه اصل چيزهاست و نوعي قادر مطلق است كه طبيعت اوليه ناميده مي‌شود و فاقد اراده و فاهمه است. موجود كامل دكارت آن خدايي نيست كه ما تصور مي‌كنيم و به او اميدواريم، يعني خداي عادل و عاقل كه هر ممكني را براي خير مخلوقاتش انجام مي‌دهد. خدايي ساختگي مثل خداي دكارت براي ما هيچ تسلاي ديگري جز تسلاي صبر از روي جبر باقي نمي‌گذارد. اسپينوزا هر تصور يا تعريفي از خدا را به عنوان موجودي عاقل و صاحب اراده رد مي‌كند. به باور وي، خدا از طريق اراده آزاد عمل نمي‌كند. اراده و عقل با طبيعت خدا همان نسبت را دارند كه حركت و سكون. از اين رو، جهان يك نظم و نظام مكانيكي و رياضي است و به هيچ معنا انساني، هدفمند و اخلاقي نيست. هر چيز مطابق با قانون عيني و انعطاف‌ناپذير علت و معلول رخ مي‌دهد. لايب‌نيتس با انتقاد شديد از نگرش اسپينوزا به خدا مي‌گويد: خدا يك ذهن، يك شخص و يك جوهر معين است، اما در عين حال كامل‌ترين جوهر‌هاست، خدا، منادِ منادهاست كه با نظم رياضي دقيق خود، اعمال و تاثيرات ظاهري منادها را هماهنگ مي‌سازد. لايب‌نيتس بعد از فراز و فرودها، سرانجام يك طبيعت، يعني جوهر منفرد يا «منادِ منادها» را به عنوان موجود كاملاً متعالي يا خدا معرفي مي‌كند كه به حكم ضرورت اخلاقي مجبور است بهترين جهان ممكن را بيافريند. آيا لايب‌نيتس در نهايت به فلسفه اسپينوزا - كه آن را به شدت رد مي‌كرد - نزديك نشده است؟ جبر و ضرورت اخلاقي لايب‌نيتس با ضرورت و جبر طبيعي اسپينوزا چه تفاوتي دارد؟ در اين مقاله تلاش كرده‌ايم: 1- الهيات لايب‌نيتس را تبيين كنيم. در الهيات لايب‌نيتس نكات بديعي وجود دارد كه توجه بيش تر به دكارت در مراكز فلسفي ايران مانع دريافت آنها شده است. 2- برخي از آراي لايب‌نيتس را در الهيات با نظرات افلاطون، ارسطو، دكارت، مالبرانش و اسپينوزا تطبيق و مقايسه كنيم. 3- الهيات لايب‌نيتس را از برخي جهات و در حد گنجايش مقاله مورد نقد و داوري قرار دهيم.