مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - تحولات جمعيت‌شناختي آموزش ابتدايي ايران در سال‌هاي 85-1350

چكيده فارسي :

آموزش ابتدايي كشور در دهه‌هاي اخير تحولات جمعيت‌شناختي قابل توجهي را پشت سر گذاشته است. جمعيت دانش‌آموزي آن تا اوايل دهه‌ي 1370به‌طور مداوم رشد داشته اما بعد از آن روند كاهشي را پيموده است. به‌دنبال اين تغييرات، تعداد كاركنان و معلمين و تعداد آموزشگاه‌ها و كلاس‌هاي اين مقطع نيز تغيير كرده كه در شاخص‌هاي جمعيت‌شناختي آموزش ابتدايي در اين سال‌ها نمود يافته است. بسياري از اين شاخص‌ها از قبيل نسبت دانش‌آموز به معلم، تراكم دانش‌آموزي در كلاس و آموزشگاه و هزينه‌ي سرانه براي هر دانش‌آموز در دهه‌ي 1350رو به بهبود بودند اما در دهه‌ي 1360 از استانداردهاي لازم دور گشتند و مجدداً از اوايل دهه‌ي 1370 روند رو به بهبود خود را آغاز كردند. عوامل بلافصل تاثيرگذار بر اين تغييرات شامل تحولات جمعيتي كشور و سطح پوشش تحصيل است. بالا رفتن پوشش ثبت‌نام تا سال 1365 در مناطق شهري و تا سال 1375 در مناطق روستايي يك عامل بسيار تاثيرگذار بود. در اين مدت بيش‌تر كودكان لازم‌التعليم محروم از تحصيل تحت پوشش آموزش پايه قرار گرفتند، به گونه‌اي كه شاخص نسبت جنسي دانش‌آموزان ابتدايي در اواخر دوره‌ي مورد بررسي براي كل كشور به زير 105 كاهش يافت و سطح پوشش تحصيلي تقريباً كامل شد. در بين عوامل جمعيتي، كاهش مرگ و مير كودكان و نوزادان تا دهه‌ي 1370 يك عامل عمده‌ي افزايش جمعيت دانش‌آموزي در مقطع ابتدايي بود. تاثير روند باروري تا اين دهه كم بود ولي بعد از آن به مهم‌ترين عامل تبديل شد و كاهش شديد باروري از اواسط دهه‌ي 1360 منجر به كاهش قابل توجه جمعيت دانش‌آموزي ابتدايي در دهه‌ي 1370 گرديد. مهاجرت‌هاي خارجي در دهه‌ي 1360 كه تعداد قابل توجهي پناهنده‌ي افغاني و عراقي به كشور وارد شد تاثيراتي بر روندهاي جمعيت‌شناختي آموزش ابتدايي گذاشت. در بعد مهاجرت‌هاي داخلي، روند شهري شدن جمعيت دانش‌آموزان ابتدايي يكي از پيامدهاي آن به‌شمار مي‌رود به‌طوري كه رشد جمعيت دانش‌آموزي در مناطق شهري تا سال 1375 به رغم كاهش باروري سال‌هاي قبل ادامه پيدا كرد. روندهاي كاهشي در حوزه‌ي جمعيت‌شناختي آموزش ابتدايي تا اواخر دوره‌ي مورد بحث ادامه يافت ولي با توجه به موضوع گشتاور جمعيتي و افزايش مجدد مواليد پيش‌بيني مي‌شود كه در آينده‌اي نزديك دوباره شاهد افزايش جمعيت دانش‌آموزي در اين مقطع باشيم. به هر حال، اكنون مي‌توان گفت رشد جمعيت دانش‌آموزي تقريباً برابر با رشد جمعيت لازم‌التعليم شده و عامل پوشش تحصيلي برخلاف گذشته تاثير چنداني ندارد.