سيري در معراج نامه‌ها و سفرنامه‌هاي شهودي

A Survey of the Merajnameh (Ascension Writing) and Intuitive Itineraries

جُستار حاضر پيرامون مساله‌ي معراج است كه با هدف بررسي تحليلي و تطبيقي معراج‌نامه‌هاي موجود در ادبيّات فارسي و ترجمه‌ها انجام شده است. انگيزه، تاريخ، كيفيّت، نوع و تحليل علمي و عقلاني اين پديده توسط صاحب‌نظران، نيز بازتاب معراج در متون ادبي و عرفاني، سفر روحاني چند شخصيّت مسلمان و غير مسلمان، نظير بايزيد بسطامي، زرتشت، بودا، دانته و ميلتون مورد بحث اين مقاله است. همچنين موارد زير مورد بررسي قرار مي‌گيرد: ويژگي‌هاي قهرمانان اين پديده (از لحاظ مرتبه‌ي فكري و روحي)، همراهان آنان در مراحل سفر، زمان وقوع، مكان‌ها و شخصيّت-هايي كه مي‌بينند، پاداش و كيفر و دلايل دنيايي و معنوي آن، علّت عقلاني عادلانه بودن پاداش ها و عذاب ها، مقصد نهايي مسافران اين سفر معنوي است. نتايج به دست آمده از بحث، به ترتيب اهمّيّت در پايان يادآوري شده است. موضوع معراج و معراج‌نامه‌ها در تاريخ بشر –كه درك و خلق آن تاكنون نيز ادامه دارد- يك نوع ادبي فرعي و تلفيقي بوده و از ديدگاه نوع‌شناسي ادبي، به گونه‌اي مستقل، مورد نقد و بررسي قرار نگرفته است.

This study focuses on meeran and tries to, comparatively; analyze the existing merajnamehs (ascension writings) in Persian literature and translations. The motivation, date, quality, type and the scientific and rational analysis of such a phenomenon by the experts, how meraj (ascension) is reflected in the literary and mystic texts, and the spiritual journey of some Moslem and non-Moslem figures, including Bayazid-e-Bastami, Zarathusrtra, Buddha, Dante, and Milton are emphasized, too. Besides, the following points are also discussed: the characteristics of the heroes of this phenomenon (in terms o*f their intellectual and spiritual ranks), those who accompany them throughout the journey, its time, place, and those who are met, rewards and punishments and its worldly and spiritual reasons, the intellectual justification of these rewards and ^punishments, and the final destination of this spiritual journey. Based on their importance, the results achieved have been pointed out at the end. Meraj (ascension) and merajnameh (ascension writing)-which is still being created and realized - in human history is regarded as a combinatory and secondary genre; and, as a literary genre, it has not been analyzed or criticized independently.