كنكاشي در ويژگي‌هاي خيابان صفوي

كنكاشي در ويژگي‌هاي خيابان صفوي

با كنكاشي در تاريخ شهرسازي ايران و مكاتب آن در ادوار گوناگون، آنگاه كه معماري و شهرسازي صفوي را مرور مي‌كنيم با مفهومي به نام خيابان مواجه مي‌شويم كه به لحاظ تعريف تشابه زيادي با سبز راه 1 در معناي امروزي دارد، به طوري‌كه مي‌توان سبز راه را مصداقي مدرن براي خيابان‌هاي صفوي دانست. اين در حالي است كه در دستور زبان طراحان منظر و شهرسازان ايراني، اين مفهوم ساختاري كمتر راه مي‌يابد. طي مقاله حاضر كوشش شده است از طريق نگاه تحليلي به اسناد مكتوب و مصور بجا مانده، تصويري روشن از اين عنصر ارزشمند ترسيم شده و اصول مشترك حاكم بر اين گونه محورهاي مستقيم شهري در عصر صفوي مورد بازشناسي قرار گيرد. در اين ميان براي دست‌يافتن به الفباي خيابان‌هاي صفوي و بازشناسي اصول حاكم بر آنها جستجو در ميان يادداشت‌هاي سفرنامه‌نويسان اروپايي كه در عصر طلايي صفوي در ايران گام نهاده اند و تحت تاثير جاذبه قوي اين خيابان‌ها توصيفاتي دقيق از آنها بر جاي گذاشته‌اند راهگشا خواهد بود. چرا كه امروزه عمده اين خيابان‌ها يا به كلي از ميان رفته‌اند يا چنان دستخوش تغيير شده‌اند كه به آساني قابل شناسايي نيستند. در ادامه پس از بيان كلياتي در باب خيابان صفوي و سير تحول آن، بر اساس برخي از اين توصيفات مشتمل بر پنج خيابان كه حاصل كنكاش نويسنده در ميان اسناد مكتوب و مصور از ايران عهد صفوي مي‌باشد، اصول كلي حاكم بر اين يادگار ارزشمند از معماري و شهرسازي صفوي در دو بخش كالبدي و عملكردي استخراج و تدوين شده است : ويژگي‌هاي عملكردي : 1. برقراري اتصال ميان عناصر همجوار به ويژه باغات شاهي و تداعي باغي در مقياس شهر. 2. گردش و تفرج شهروندان و فراهم آوردن بستري كه مي‌توان آن را گردشگاه عمومي شهر ناميد. 3. ايجاد سلسله مراتب قوي و تاكيد بر جايگاه عنصر قطبي‌كننده (باغ شاهي يا عنصر مذهبي) كه در انتهاي مسير استقرار مي‌يافته است. اجزا و عناصر كالبدي : همانگونه كه عناصر اصلي باغ ايراني در سه گروه آب، گياه و بنا قابل شناسايي هستند، اين طبقه‌بندي را مي‌توان به عناصر كالبدي خيابان صفوي نيز تعميم داد. جايگاه در ساختار شهر : اين خيابان‌ها عمدتاً در حاشيه شهرها و در ميان مجموعه‌اي از باغات احداث مي‌شده‌اند. به طوري‌كه در دوره‌هاي بعدي زمينه توسعه شهرها به خارج از باروهاي شهر كهن را فراهم ساخته‌اند.

When you take a look at the history of urbanism and its different styles in Iran particularly the urban planning and architecture of the Safavid era, you will encounter the word khiaban. Khiaban is very similar to avenue in its modern sense in a way that you can consider the avenue as the modernized Safavid khiabans even though you can hardly find the idea in Iranian city planning. This article is meant to take an analytical look at the written and pictured documents to have a clear understanding of this element in Iranian architecture and find out its common principles as used in the Safavid period. The article has also tried to refer to ancient travelogue of European travelers and their descriptions of Iranian urban structures during the golden age of the Safavids. Special attention has been paid on their explanations of Safavid khiabans and the rules governing their construction. Noteworthy is that most of such khiabans are no longer existing or have gradually vanished over time. The current article presents the basic rules of constructing khiabans by relying on observations of five such structures as described in ancient transcripts and maps remaining from the Safavid era. These rules are then put into two main categories of functional and structural. Functional features include: 1. Establishing a link between adjacent sites like kingly gardens and presenting gardens in a city scale. A real picture of this feature can be seen in a famous khiaban named Chahar Bagh in Isfahan. 2. Providing a facility for citizens to spend their past time. The khiabans were even especially designed wide enough to enable citizens to have easy horse rides or do leisure activities like archery. 3. Giving viewers a sense of appreciation to the magnificence of the king’s court that usually overlooked the khiabans. The khiabans were constructed in a way to have maximum impact on the viewers i.e. by planting two rows of trees on both sides of the way. The physical features: Like Persian gardens, the Safavid khiabans incorporate three elements of water, plant and structure: • Water: canals, ponds and fountains made a special attraction along the way. For example, Sharden talks about seven ponds in Charbagh in very exact details. • Plants: on the other hand, the regular rows of large trees like pine, plane tree and cypress brings a symbolic and affective regularity to the place. • Structure: this element has been used artistically at the beginning, the end and along the khiaban. Location in city planning: the Safavid khiabans were in later centuries located on suburbs and among the gardens in a way that made it possible to develop the city beyond the city walls. This was particularly evident in Charbagh, as the old part of the city through Bazzar goes to the new part of Naqshe Jahan plaza, and the plaza through Alighapou runs toward Chehel Sotoon and Hasht Behesht palace connects to Chahrbagh.