نقش سازمان‌هاي مردم نهاد و رهبران محلي در توسعه روستايي

مشاركت مردم در طرح‌هاي توسعه، موضوعي است كه در سال‌هاي اخير مورد توجه بسيار قرار داشته و پژوهش‌ها و متون تخصصي نيز در اين مورد به نظريه‌پردازي پرداخته‌ و تعاريف، فرضيه‌ها و روش‌هاي مختلفي ارايه نموده‌اند. از آنجا كه مردم خود به عنوان افراد ذينفع و مخاطبين برنامه‌هاي عمراني مطرح‌اند، همفكري، همكاري و مشاركت آنان در فرايند تهيه و اجراي اين برنامه‌ها از اهميت به سزايي برخوردار بوده و بسيار سودمند است. به‌دليل ويژگي‌هاي حاكم بر جامعه روستايي، به ويژه انسجام اجتماعي، غناي فرهنگي و ظرفيت‌هاي كالبدي، و با توجه به زمينه مشاركت ميان روستاييان، اين امر به مثابه امري ضروري و اجتناب‌ناپذير تلقي شده و مي‌تواند به عنوان راهبردي اصلي در توسعه اجتماعي، اقتصادي و كالبدي روستاها مطرح گردد. اين در حالي است كه در واقعيت و در مقام عمل، برنامه‌ريزي، طراحي و اجراي پروژه هاي مختلف در روستاها يا به طور كلي بدون مشاركت مردم روستا انجام مي‌شود و يا مشاركت به معناي واقعي در آن صورت نمي‌پذيرد و در خوش‌بينانه‌ترين حالت، با استفاده از مشاركت شعاري از مردم استفاده ابزاري صورت مي‌گيرد. در عين حال مشاركت فعال روستاييان در برنامه‌هاي توسعه كالبدي روستاهايشان رويكردي مهم در راستاي بها دادن به نقش مردم است كه توان‌بخشي و ابتكار عمل خود روستاييان را به دنبال دارد تا خود آن ها با توجه به نيازهايشان در عمران روستا مشاركت داشته باشند. در صورتي‌كه مشاركت مردم در روند برنامه‌ريزي و اجراي پروژه‌هاي عمران روستايي تلاشي جهت‌دار، داوطلبانه، و با نظارت و هماهنگي نهادهاي مردمي سازمان‌يافته در خود روستا باشد، علاوه بر آنكه موجبات ايجاد همدلي و همبستگي بين مردم را فراهم مي‌نمايد، زمينه‌ساز توسعه روستايي با سرعت بيشتر و ابعاد وسيع‌تر و كاراتر است. تحقق اين امر نيازمند شناخت جامع از روش‌ها و زمينه‌هاي مشاركت مردم روستاها در فرايند عمران روستاها و ظرفيت‌هايي است كه جز با نگاه دقيق در مقياس محلي و خرد، قابل بهره‌برداري نيستند. در اين مقاله تلاش خواهد شد تا ضمن طرح ويژگي‌هاي مشاركت مردمي، نقش سازمان‌هاي مردم‌نهاد و اركان آن ها در تحقق مشاركت بررسي شده و حضور اين نهادها در اين راستا لازم و اجتناب‌ناپذير معرفي گردد. در بخش نخست مقاله ضمن طرح مباني نظري مشاركت و بيان اهداف و روش هاي آن، ويژگي‌هاي مشاركت مردمي از خلال ادبيات مشاركت و از زبان متخصصين و صاحبنظران اين موضوع تبيين مي‌گردد. بخش دوم مقاله نيز به بررسي نقش سازمان‌هاي مردم‌نهاد و چگونگي تجلي مشاركت مردمي در بندر لافت اختصاص يافته و تجربه برنامه ريزي توسعه و طراحي كالبدي در بخش‌هايي از اين روستا توصيف گرديده است. هدف مقاله آن است كه نقش و حضور مردم و كارشناسان در هدف‌‌گذاري و تبيين سياست‌هاي توسعه روستايي را توامان و ضروري معرفي نموده و اين واقعيت را خاطرنشان نمايد كه به رغم آنكه روستاييان ما هنوز وارد سطوح بالاي مشاركت مانند خودانگيختگي نشده‌اند، اما دربسياري از جوامع روستايي ظرفيت ارزشمند و بالايي جهت مشاركت فعالانه وجود دارد كه بهره‌گيري از آن سرعت و كيفيت توسعه و عمران روستاها را دوچندان خواهد ساخت.

Participation of villagers in preparing and implementing development plans is an issue taken into consideration by many researchers working in the field of rural studies as well as the responsible people engaged in rural implementation affairs. In this regard, along with a variety of methods and experiences of rural planning, the issue of peopleʹs participation in preparation and implementation of these plans is assumed to be inevitable and necessary for many years, and its observation is recommended. But the fact is that either the planning and implementation process in rural areas generally exclude the role of villagers completely or the villagers’ participation does not occur in its true meaning and is pretty superficial or in the most optimistic mode, their participation is quite a symbolic device used by officials to, give legitimacy to the project. Despite all the concerns and unsuccessful experiences of those types of rural planning, in which the collaboration and participation of villagers had been considered, ultimately the open and unanswered question is that whether the villager’s participation in planning their own settlements is really achievable today with regard to all social, economic, cultural and executive restrictions or not. And how is peopleʹs participation in preparation of rural development plans possible? How, and with what programming procedures and in what fields, is the participation of villagers really feasible? What tools could be effective to extend the rate and range of participation? Starting with raising the above questions and planning to find their answer, and considering the importance of local public participation in rural development plans, the present paper tries to present all the features of the rural planning implemented with villagers’ participation and introduce the participatory planning as something uncomplicated and possible. In this regard, describing the experience of fabric planning of some parts of Bandar-e Loft in Qeshm Island, the paper explains that people should determine the objectives and policies of the plan and help planners and designers achieve these goals through consultation. In addition, if experts do their task properly, they can also give consultation to rural villagers regarding their development plans. Villagers may have not entered higher levels of participation like spontaneity and self-determination; however, the task of planners, designers, managers, policy makers and officials is to provide the ground to facilitate this spontaneity, and helping villagers to have an active participation.