درنگي بر معني «سرِ سفره» در مصرع «چون سرِ سفره رخِ او توي توي...» از دفتر ششم مثنوي

The meaning of Sare Sofre in the hemistich of CHON SARE SOFRE ROKHE OU TOEY TOEY.... From the sixth book

گزارش و شرح ابيات و عبارات متون ادبي كه امروزه اغلب از آن با عنوان «تعليقات» ياد مي-شود، عمر دراز و قدمتي بيش از پانصد سال دارد. در دوره معاصر نيز پژوهشگران و محققان با نوشتن شرح و تعليقات بر آثار كهن زبان فارسي به صورت كتاب يا مقاله، گزارشهاي گوناگوني از آن متون به دست داده اند. توضيح اين مطلب لازم است كه كالبد و روساخت متون مهم ادبي، مقدمه و وسيله نخستين و بنيادين رسيدن به درونمايه و ژرف ساخت آن متون است. به همين خاطر، اين جنبه از پژوهش‌ها؛ يعني گزارش درست و دقيق ابيات و عبارات متون ادبي نبايد مورد بي‌توجهي و غفلت قرار گيرد. اهميت و سودمندي چنين گزارش هايي زماني آشكارتر و مشخص-تر مي گردد كه با افسوس و اندوه بسيار بدانيم هنوز شماري از دانشجويان دوره هاي كارشناسي ارشد و دكتراي زبان و ادبيات فارسي از خواندن و گزارش درست بعضي از لغات و ابيات و عبارات متون كهن ادبي ناتوانند. آنچه در اين جستار بدان مي پردازيم، يكي از يادداشت هاي پراكنده اي است كه نگارنده سالهاي متمادي، در حاشيه شرح مثنوي دكتر جعفر شهيدي نوشته است و در واقع، حاشيه اي است بر حاشيه ايشان در شرح اين بيت از دفتر ششم مثنوي كه نكاتي را در ضرورت توجه به شرح و گزارش آثار ادبي و دقت در آن خواستار است. بايد گفت بي‌شك، مثنوي معنوي نيز از جمله كتابهايي است كه دريايي بيكران از فرهنگ عامه و نكات ازنده ادبي را داراست. اين اثر سترگ داراي شاخصه‌هاي فرهنگي و ادبي خاصي است كه گاه براي خواننده امروزي قابل دريافت نيست. تركيب «سرِ سفره» يكي از تركيبات نادر و ديريابي است كه مولانا در مصرع «چون سر سفره رخ او توي توي...» دفتر ششم آن را آورده است كه معناي آن تركيب براي نويسنده اين جستار دغدغه ايجاد كرده است و از سوي ديگر، بسياري از شارحان در معني آن حدس هايي زده اند. اين نكته نيز درخور توجه است كه آنچه در معني اين تركيب بدان دست يافته ايم، از تمامي فرهنگ لغت هاي زبان فارسي فوت شده و بدان توجهي نشده است. نويسنده با تبيين معاني گونه‌گون اين تركيب در ميان كتب ادبي، به كاربرد آن در ديگر متون ادبي اشاره مي‌كند و معني اين تركيب را در مصراع مورد بحث با توجه به شواهد يافته شده در مصراع مورد بحث گزارش مي كند. اميد است كه خوانندگان، نكته انگشت نهاده و ياد كرده ما را حمل بر بي احترامي به ساحت آن گزارشگر بزرگ (دكتر شهيدي) ندانند و نپندارند كه آنچه در اين مقاله آمده، از سر هوي و هوس «خالِف تعرَف» است. نامه دكتر شهيدي نيز در پاسخ به اين معني نويافته ضميمه مقاله است.

Reporting and explaining of verses of literary works which is known as TALIGHAT has a long history of five hundred years old. In the contemporary period, researchers and investigators have also written explanations on the old Persian literary works in the form of article or reports. It is necessary to note that the surface structure of important literary texts is the first means for reaching to the deep structure. Therefore, the exact report of verses and literary expressions shouldnʹt be neglected. The significant and usefulness of such reports become more obvious when we notice to the reports that M.A. and PhD students are writing. Unfortunately, We see that they are still unable to read the reports of old words and verses in literary texts. This article is one of my unorganized notes which I have written in the margin of Dr.JAFAR SHAHEDIʹs commentary of MATHNAVI. In fact this research is a marginal writing to the marginal writing of Dr. SHAHIDI for the sixth book of the MATHNAVI. To my opinion, this hemistich needs more attention and analysis. MATHNAVI MANAVI is among those books which consist of huge amount of information about culture of common people as well as valuable literary advices. This masterpiece has special, cultural and literary indexes which is incomprehensible for todayʹs readers. The compound SERE SOFRE which MOLANA has used in hemistch of CHON SERE SOFRE ROKHE OU TOEY TOEY has created a problem for me and other commentator also have had trouble interpreting it .This compound hasnʹt been recorded in any Farsi dictionary. The writer of this article has tried to explain the different meanings of this compound in literary books and its usage in other literart works. The meaning of the mentioned hemistich is explained by using different sourced. We hope that the present article meant no disrespect to the great commentator, Dr. SHAHADI.