حق مردن يا حق كشته شدن ؟ نگاهي به موضوع قتل‌هاي ترحم‌آميز

حق مردن يا حق كشته شدن ؟ نگاهي به موضوع قتل‌هاي ترحم‌آميز

جرايم عليه تماميت جسماني، كه از زمره جرايم خشونت‌آميز مي‌باشند، عليه جسم و جان، يعني عليه آنچه كه (برخلاف مال) تنها دارايي واقعي انسان و جزيي از وجود اوست، ارتكاب مي‌يابند. از اين‌رو از قديم‌الايام در نظام‌هاي حقوقي مختلف، مجازات‌هاي سنگيني براي مرتكبان اين دسته از جرايم پيش‌بيني شده است. بديهي است هرگاه صدمات وارده به مرگ قرباني بيانجامد، به ويژه آنجا كه مرتكب چنين نتيجه‌اي را به طور مستقيم يا غيرمستقيم قصد كرده باشد، بر شناعت و زشتي عمل افزوده مي‌شود و برچسب قاتل بر پيشاني مجرم نقش مي‌بندد. قتل، انسان را از عزيزترين دارايي وي، يعني حيات، محروم مي‌سازد و تنها جرمي است كه صدمه ناشي از آن غيرقابل جبران است و آثار آن نه تنها بر خود شخص، بلكه بر دوستان و خانواده وي و حتي بر جامعه قابل توجه مي‌باشد. شناعت و زشتي قتل، از جمله، در ميزان مجازات اين جرم در كشورهاي مختلف (اعم از اعدام، قصاص، حبس ابد يا حداقل حبس طويل‌المدت) منعكس شده است. علي رغم اين كه، با توجه به آنچه كه گفته شد، سنگيني مجازات قتل عمد قابل توجيه مي‌باشد، ليكن عادلانه بودن چنين مجازاتي براي قتل‌هاي ترحم‌آميزي كه جهت رهايي دادن كساني ارتكاب مي‌بابد كه به دليل ابتلا به بيماري زجرآور و صعب‌العلاج زندگي سراسر رنج و مشقتي را سپري مي‌كنند و خواهان مرگ خود هستند، به شدت مورد ترديد است. از همين رو، در كشوري مثل هلند، قانوني در سال 2001، اجازه ارتكاب برخي از اين‌گونه قتل‌ها را با وجود شرايطي داده است و در كشورهاي ديگر، مثل انگلستان، علي رغم نپذيرفتن صريح چنين مساله‌اي، در عمل راه‌هايي در قانون براي تخفيف اين گونه مرتكبان وجود دارد. در اين مقاله سعي در اثبات اين نكته شده است كه، علي رغم عدم تاثير انگيزه شرافتمندانه در مجازات ثابت قصاص، راه‌هايي براي محكوم نكردن اين‌گونه قاتلان به ارتكاب قتل عمدي و تحميل مجازات قصاص بر آنها در حقوق ايران وجود دارد. يكي از اين راه‌ها، استناد به ماده 268 «قانون مجازات اسلامي» است كه در تاييد آن مي‌توان به نظرات برخي از فقيهان نيز استناد كرد. از اينها گذشته، راه ديگري كه براي پرهيز از برخوردي همسنگ با برخورد انجام شده با قاتلان معمولي در مورد مرتكبان قتل‌هاي ترحم‌آميز وجود دارد، تشكيك در احراز رابطه سببيت مي‌باشد، زيرا اكثر اين‌گونه قتل‌ها با «ترك فعل» رخ مي‌دهد، يعني مرتكب، مانعي در مقابل مرگ ايجاد نكرده، نه اين كه باعث مرگ شده باشد. در مقاله حاضر، مجموعه اين راه حل‌ها به تفصيل مورد بررسي و تحليل قرار خواهند گرفت و نتيجه گرفته خواهد شد كه، علي رغم اين كه شايد نتوان براي كسي حق كشته شدن را قايل شد، ليكن بسياري از موارد قتل‌هاي ترحم‌آميز، عبارت از «اجازه مردن دادن» و نه «كشتن» قربانيان مي‌باشد و حكم به تحقق قتل عمدي در اين‌گونه موارد دادن، آسان و منصفانه نيست.