الگوبرداري يا خلّاقيّت در بازآفريني كمدي الهي

الگوبرداري يا خلّاقيّت در بازآفريني كمدي الهي

در راستاي ادبيّات تطبيقي كمدي الهي دانته وسير العباد الي المعاد سنايي دو الگوي سفر معنوي و روحاني به دروني‌ترين لايه‌هاي نفس و عوالم پس از مرگ آدمي است. شناخت و معرفت فلسفي و ديني‏‏‎‏‎‏‎‏‎‏‎ًَُِ، قوه تخيّل، مكاشفه عرفاني، توجّه به واقعيّت موجود و آنچه بايد بعد از اين تحقّق يابد، در ‏‎اين دو اثر چنان با هم گره خورده‌اند؛ كه اجازه داوري خردمندانه نسبت به حالت خواب يا بيداري، هوشياري يا ناهوشياري مولّف را به مخاطب نمي‌دهد. كمدي الهي يك اثر ادبي،حكمي وفلسفي به زبان سمبوليك و حاصل سيروسياحت دانته در عالم تخيّلات متعالي ومتافيزيكي است. بدون شك وي اوّلين فرد مبتكر سفر به دنياي ارواح نيست؛ و به آثار ارزشمند پيشينيان تاسي جسته است. در آفرينش اين اثر افزون بر عوامل بيروني و محيطي چون تبعيض و بي‌عدالتي‌هاي اجتماعي و نوسانات سياسي، مجموعه‌اي از عوامل دروني چون تخيّل، مكاشفه، رويا و كمبودهاي روحي و رواني زمينه‌ساز بوده‌اند. آيا سنايي پيشگام دانته در كمدي الهي است؟ چرا با وجودي كه ارداويراف نامه، رساله الغفران معرّي از شرق و اوديسه هومر و بخش‌هايي از انجيل از غرب، متون الهام بخش دانته در شاهكار ادبي‌اش بوده است؛ ولي همسويي‌هاي سيرالعبادالي المعاد سنايي با كمدي الهي بيش از ساير متون است؟ صرف نظرازاين‌كه سنايي بيشتر آفريدگار تحول سبكي و دانته آفريدگار تحوّل زباني است و شايد شهرت و محبوبيّت جهاني دانته در كمدي الهي به عنوان يك شاهكار ادبي، مانع ارزيابي اين اثر با سير العباد الي المعاد سنايي گردد كه چندان برجسته نيست. اين جستار با تحليل كمدي الهي به عنوان اثري كه واقعيّت وخيال را درآميخته است؛ ضمن مقايسه آن با كتاب‌هاي همسان خود درگذشته، بيشتر تاكيد بر بيان عوامل دروني زمينه ساز آن دارد.