نوآوري در آموزش پزشكي بر پايه مدل ايراني مديريت كيفيت آموزش: تجربه دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي قزوين

نوآوري در آموزش پزشكي بر پايه مدل ايراني مديريت كيفيت آموزش: تجربه دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي قزوين

روزمرگي، عدم توجه به نيازهاي در حال تغيير و بي‌توجهي به رضايت‌مندي دريافت‌كنندگان خدمات دانشكده‌ها از جمله دانشجويان؛ خطراتي هستند كه مديريت دانشكده‌هاي پزشكي را تهديد مي‌كند. ساختار مركزگراي دانشكده‌هاي پزشكي كشور باعث شده است كه ارتقاي كيفيت، بهبود سطح دانش‌آموختگان و رقابت با ساير دانشكده‌هاي پزشكي كمتر مورد توجه قرار گيرد. با توجه به تحولات جهاني، دانشكده‌ها مجبور خواهند شد براي بقاي خود به ارتقاي كيفيت، نوآوري، بهره‌وري و رقابت تنگاتنگ با ساير رقبا توجه بيشتري نمايند(1و2). تعدادي از دانشكده‌ها معيارهاي مدل بالدريج را براي دستيابي به كيفيت بالاتر مورد استفاده قرار داده‌اند(3). وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي با ايجاد تغييراتي جهت بومي ‌نمودن مدل، آن را با نام مديريت كيفيت آموزش ايراني (IEQM) معرفي نمود. طي دو سال گذشته، ده دانشكده از اين مدل براي ايجاد نوآوري و تغيير استفاده كرده‌اند. ما در اين نامه تجربيات مقدماتي دانشكده پزشكي قزوين را در پياده‌سازي اين مدل تشريح مي‌نماييم. ابتدا يك مركز عهده‌دار برنامه‌هاي مديريت كيفيت در آموزش گرديد. تمامي‌ كاركنان آموزشي و اداري و تعدادي از اعضاي هيات‌علمي‌ در قالب چندين كارگاه آموزشي اصول و مباني مدل را فرا گرفته و در زير گروه‌هاي هفت‌گانه اين مدل (رهبري، برنامه‌ريزي راهبردي، تمركز بردانشجويان، ذي‌نفعان و بازار، سنجش، تحليل و مديريت دانش، تمركز بر كاركنان و اعضاي هيات‌علمي دانشكده، مديريت فرايند و نتايج عملكرد دانشكده)(4) تقسيم شدند. كليه فرآيندها و نتايج حاصله در دانشكده ثبت و به ترتيب به وسيله جداول فرآيند و نتايج مورد ارزيابي قرار گرفت. نتايج ارزيابي گروه‌هاي هفتگانه دانشكده در جدول 1 خلاصه گرديده است. كمترين نمره اخذ شده در حيطه‌هاي تمركز بر نيروهاي كاري و مديريت فرآيندها به ترتيب با 2/13 و 9/13 درصد و بيشترين امتياز در حيطه مديريت با 5/32 درصد كل امتياز بود. در مجموع دانشكده 41/210 يعني 21 درصد كل امتياز را كسب نمود(5). از سوي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي نيز يك گروه كارشناسي براي ارزيابي پياده‌سازي زير معيارهاي اين طرح از دانشكده بازديد نمود. در زمينه آموزش، تاسيس دفتر توسعه آموزش پزشكي در دانشكده باعث بروز تحولات جديدي گرديد. به طور مثال در ابتدا ارزيابي اساتيد توسط دانشجويان به طور جدي پيگيري نمي‌شد ولي در حال حاضر تمامي ‌اساتيد به طور متوسط توسط 15 دانشجو مورد ارزيابي قرار مي‌گيرند. بررسي‌ها نشان داد كه عملكرد اعضاي هيات‌علمي‌ به نحو چشمگيري بهبود پيدا كرده است. همچنين ارزيابي تمامي‌ سوالات در مقاطع علوم پايه و باليني قبل از برگزاري امتحانات توسط كارشناسان ارزياب و ارايه بازخورد به اساتيد در اين زمينه باعث گرديد ميزان اعتراضات دانشجويي به سوالات امتحاني از 27 مورد در نيم سال تحصيلي قبل از شروع برنامه پس از گذشت سه دوره ارزيابي به دو مورد كاهش يابد. ادغام دروس دوره فيزيوپاتولوژي، برگزاري كارگاه‌هاي غيرحضوري و تاسيس رشته‌هاي جديد با رويكرد بهينه سازي ظرفيت‌هاي انساني و تجهيزاتي دانشكده موارد ديگري بودند كه بر پايه اصول IEQM انجام گرفت. اگر چه نمره كسب شده اوليه ضعيف بود، موضوع مهمتر در برنامه براي ارتقاي وضع موجود و افزايش امتيازات در ارزيابي‌هاي بعدي است(6). در حال حاضر مركز مديريت كيفيت دانشكده با بيش از دو سال تجربه به شكل سيستماتيك، قادر به ايجاد نوآوري در حوزه‌هاي مختلف علمي، مديريتي، پشتيباني و ايجاد سيستم‌هاي جديد رهبري مشاركتي است. اولين دليل موفقيت اين بود كه فرآيند نوآوري تنها به كميته يا افراد خاص در دانشكده واگذار نشد و كاركنان و اعضاي هيات‌علمي نيز درگير طرح شدند. براي دستيابي به اين هدف جلسات متعدد با هيات رييسه، مديران گروه‌هاي آموزشي، اعضاي هيات‌علمي‌ و كاركنان دانشكده برگزار گرديد. نكته دوم در موفقيت پياده‌سازي اين مدل جلب مشاركت كليه ذي‌نفعان است. در واقع روسا در محيط‌هاي دانشگاهي نوآور، نمي‌‌‌توانند تصميمات را به صورت يك جانبه اخذ كنند. افزايش تعداد مدعوين به جلسات رسمي‌دانشكده، دعوت از نمايندگان گروه‌هاي ذينفع براي حضور در جلسات مرتبط، استفاده از نظرات استاد مشاور جهت تمامي‌مشكلات دانشجويان اعم از آموزشي و رفتاري از جمله اقداماتي بود كه در جهت پياده‌سازي معيار تمركز بر دانشجويان و ذي‌نفعان برداشته شد. امتياز كسب شده از حيطه برنامه‌ريزي راهبردي مناسب نبود. از اين رو در دانشكده جايگاه‌ها، اشخاص و گروه‌هاي مسوول هر گام، برنامه‌ريزي راهبردي خود را به خوبي مشخص نموده، زمان و منابع مورد نياز و شاخص‌هاي كليدي عملكرد مرتبط با هر يك از هدف‌هاي راهبردي در نظر گرفته و همه برنامه‌هاي عملياتي هر شش ماه توسط گروه برنامه‌ريزي راهبردي مورد بازنگري قرار گرفت تا وضعيت دانشكده در اين حيطه بهبود يابد. پاين‌ترين نمره اكتسابي به حيطه تمركز بر نيروهاي كاري تعلق داشت. در بسياري از موارد نقش كاركنان در تربيت دانش آموختگان توانمند تر و افزايش بهره‌وري، مورد غفلت قرار مي‌گيرد. در اختيار گذاشتن اطلاعات لازم، شريك نمودن در مسايل و مشكلات محل خدمت، استفاده از نظرات كارشناسي، ارايه بازخورد به موقع و مناسب نسبت به عملكرد كاركنان و حفظ رضايت‌مندي آنان از عوامل اصلي ارتقاي سطح عملكرد اين گروه تاثيرگذار است. براي اصلاحات در اين حيطه ابتدا بايد اصلاحاتي در حيطه رهبري صورت مي‌گرفت كه تعدادي از آن‌ها اشاره شد. قبل از اجراي طرح در دانشكده تنها شرح وظايف كاركنان مشخص بود. پس از ارايه آموزش‌هاي لازم، كاركنان فرآيندهاي واحد خود را به تفكيك ترسيم و در اختيار ذي‌نفعان قرار دادند. در نتيجه اين رويكرد، امكان حفظ و ارتقاي فرآيندهاي دانشكده امكان‌پذير گرديد. با اين حال در زمينه ثبت و انتقال تجربيات و افزايش دانش مجموعه كاري، دانشكده هنوز در ابتداي راه است و مديريت بايد فراهم آوردن زمينه پياده‌سازي آن را از اولويت‌هاي اصلي خود بداند(7). گردآوري داده‌ها و تجزيه و تحليل روند آن‌ها براي شناسايي نيازهاي در حال تغيير ذي‌نفعان كليدي از جمله دانشجويان ضروري است. در اين راستا ارزيابي ساليانه نتايج مداخلات در حيطه آموزش، بررسي روند نتايج پيشرفت تحصيلي دوره‌هاي قبلي دانش‌آموختگان به وسيله دفتر توسعه آموزش انجام مي‌گيرد. بايد متذكر شد ارتباط دادن نتايج حاصله به اين مدل الزاما به معني آن نيست كه پياده‌سازي مدل منجر به بروز تغيير شده، بلكه در بعضي موارد تنها بروز تغييرات تسريع و تسهيل شده است. نتيجه‌گيري دانشكده‌ها مي‌توانند بر اساس توانايي‌هاي خود با تعدادي از معيارهاي IEQM شروع به كار كنند و كار را تا استقرار كامل معيارها طي چند سال ادامه دهند. اصلي‌ترين نتيجه حاصل از استقرار اين مدل، ‌همسويي و يكپارچگي فرايندها در دانشكده است. مرور اين تجربه نشان مي‌دهد بكارگيري مديريت كيفيت آموزش، پياده‌سازي طرح‌هاي متعدد نوآورانه را در دانشكده‌هاي پزشكي امكان‌پذير مي‌نمايد.