تقابل اقتدارگرايي و مشروطه خواهي در دوره فَترت مجالس دوّم و سّوم(1332-1330ه . ق)

تقابل اقتدارگرايي و مشروطه خواهي در دوره فَترت مجالس دوّم و سّوم(1332-1330ه . ق)

تحولات سياسي ايران در دوره دوم مجلس شوراي ملّي (1329-1327هـ ق) حول محور تنش و چالش احزاب سياسي و تلاش مشروطه‏خواهان براي اصلاح نظام اقتصادي ايران بود. امّا سرانجام در پي دو اتمام حجتي (التيماتومي) كه دولت روسيه در ذي حجه 1329ه.ق/ دسامبر1911م ـ به بهانه پايان دادن به فعاليت مورگان شوستر آمريكايي، خزانه دار كل ايران – به دولت صمصام السلطنه داد، مجلس شوراي ملّي دوره دوم به دستور ابوالقاسم خان ناصرالملك نايب السلطنه تعطيل و نظام مشروطه در عمل برچيده شد. اين دوره كه مقارن با دوران نيابت سلطنت ناصرالملك بود، به علت انحلال مجلس و چيره شدن فضاي اختناق‏آميز سياسي بر كشور، به دوره استبداد ناصرالملكي شهرت يافته است. چند ماه پس از آغاز دوره فترت مجلس دوم و سوم (1332-1330ه.ق) دولت نجفقلي خان صمصام السلطنه، كه قادر به رفع مشكلات داخلي و خارجي كشور نبود، جاي خود را به دولت جديدي داد كه به رياست ميرزا محمد علي خان علاي السلطنه تشكيل يافت (صفر1331)، دولتي كه دول روس و انگليس آن را «دولت مقتدر» ناميدند. اگر چه در دوره مورد نظر خبري از فعاليت احزاب سياسي و انتشار مطبوعات آزاد نبود و قسمت اعظم آن ـ در مقايسه با دوران مجلس اول و دوم ـ توام با اختناق سياسي سپري شد، ليكن از ماه‏هاي مياني دولت علاي‏السلطنه به بعد، تلاش‏هاي جدي‏اي از سوي عناصر ملي و آزادي‏خواه به منظور احياي نظام مشروطه صورت گرفت . نوشته حاضر تلاش دارد ضمن معرفي اجمالي اوضاع سياسي ايران دردوره فترت مجلس، كوشش آزادي‏خواهان براي احياي نظام مشروطه را به اختصار مورد ارزيابي قرار دهد.

After two ultimatums of Russia to Iran for termination of Morgan Shusterʹs mission in December, 1911; the National Consulative Assembly of second period was closed by order of Abolghasem Khan Naser al-molk (Regent) and he actually put an end to constitutional system. This period is known as despotic period rule of Naser al-molk due to parliaments dissolution and domination of strangulatory political atmosphere on country which is coincident with period of Naser al- molk kingdom viceroy.After few months of beginning interregnum of the second and third parliaments (1330-1332A.H/1911-1913A.D.), the government of Najaf Gholi Khan Samsam al-Saltaneh which couldn’t solve the internal and external problems of country was replaced by a new government which was established under the leadership of Mirza Mohammad Ali Khan Ala al-Saltaneh (Safar1331A.H). This government was called as "powerful government" by Russia and England. Although the mentioned government has political strangulation, after few months of beginning of Ala al-Saltaneh government, nationalist and liberalist members attempted to revive the constitution system. The present article tries to introduce the political circumstances of Iran in the interregnum and to study the liberalists attempt to revive the constitution system briefly.