مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - بررسي زمين‌شناسي گل‌فشان‌هاي حاشيه جنوب خاوري درياي خزر

چكيده فارسي :

پديده گل فشان از جمله پديده‌هاي بسيار جالب و بديع است كه امروزه مورد توجه بسياري از پژوهشگران منابع نفتي، زمين ساخت صفحه اي و زمين‌گردشگري قرار گرفته است. در اين راستا، پژوهش‌هاي فراواني در كشورهاي مختلف، بويژه در كشورهايي كه داراي اين پديده هستند؛ صورت گرفته و مقالات گوناگوني به رشته تحرير درآمده است. اين مقاله، در راستاي نتايج به دست آمده، در مورد روند تكاملي گل فشان‌هاي فعال و غير فعال و دياپير پنهان منطقه، تهيه شده است. بر اثر فرورانش بستر درياي خزر به زير پوسته قاره اي، در حاشيه جنوبي درياي خزر يك سري تاقديس و ناوديس به وجود آمده كه محور آنها در بخش باختر؛ شمال باختري- جنوب خاوري، در بخش مياني حاشيه؛ باختري- خاوري و در بخش خاور تا كشور تركمنستان، امتداد آنها شمال خاوري - جنوب باختري مي‌شود. به دليل افزايش ستبراي سازندهاي چلكن، آقچاگيل و اشكوب آپشرون و سري‌هاي كواترنري به سمت باختر (كه از آهك ، مارن، رس و ماسه ريز حاوي بقاياي دوكفه‌اي و شكم پايان هستند و به طور همشيب روي يكديگر قرار گرفته‌اند)، تعداد گل فشان‌هاي حاشيه باختري و جنوب باختري درياي خزر بيشتر است. در بخش جنوب خاوري حاشيه درياي خزر، سه گل‏فشان فعال و نيمه فعال و چند گل‌فشان غيرفعال و يك دياپير پنهان در كنار گل‎فشان قارنياريق تپه وجود دارد. گل‌فشان‌هاي فعال؛ نيمه فعال و دياپير پنهان حاشيه جنوب خاوري درياي خزر كم و بيش در يك راستا و به موازات گسل خزر قرار گرفته‌اند. بررسي‌هاي لرزه‌نگاري كه در منطقه صورت گرفته، نشان مي‌دهد كه بر اثر نيروهاي فشارشي از سمت شمال بستر دريا و فرونشيني رسوبات پليو- كواترنر حاشيه جنوبي درياي خزر، در ژرفاي پوسته قاره‌اي منطقه، دياپيرهايي همراه با مواد هيدروكربن در حال رشد هستند كه در آينده گل‌فشان‌هاي جديد به وجود خواهد آمد. روند تكاملي گل‌فشان‌هاي منطقه مورد مطالعه نشان از آن دارد كه قدمت گل فشان‌هاي منطقه به پيش از پليوسن پسين مي رسد وبر اساس شواهد علمي خاستگاه آنها زمين‌ساختي- رسوبي است.