كاركرد نظام حق اختراع در توسعه زيست فناوري

Function of Patent System in the Biotechnology Development

از منظر اسلامي، علم و پيشرفت‌هاي علمي يك موهبت الهي و ارزشمند است، چرا كه انسان را قادر مي‌سازد از گنجينه‏هايي كه خداوند براي انسان در طبيعت قرار داده است، بيشتر و بهتر استفاده كند. بنابراين، مهيا كردن بسترها و لوازم استفاده بيشتر و بهتر از منابع في نفسه مطلوب است. يكي از بسترها، ايجاد نهادهاي حقوقي تشويقي مانند نظام حق اختراع است كه منجر به ترغيب سرمايه‌گذاري فكري و مالي به ويژه در كشورهاي در حال توسعه مي‌شود. با اين وجود برخي در موثر بودن نظام حق اختراع ترديدهايي وارد مي‌كنند و برخي آن را مضر مي‌شمارند، تا جايي كه آثار اين نگرش منفي در برخي قوانين كشور بروز و ظهور يافته است؛ بنابراين، بررسي ضرورت بررسي اثرات نظام حق اختراع در توسعه زيست فناوري براي سياست‌گذاري در عرصه حقوق زيست فناوري احساس مي‌شود. مطابق منطق نظام حق اختراع، با ايجاد انگيزه‌هاي مالي براي مخترعان، رقابت را افزايش داده و رشد تكنولوژيك و به تبع آن رشد اقتصادي را ترغيب مي‌كند. اگرچه گاهي گفته مي‌شود، به علت فاصله كشورها در ثروت و فناوري، نظام حق اختراع مانع رشد و توسعه كشورهاي در حال توسعه مي‌شود، اما فلسفه نظام حق اختراع چنين رويكردي را نمي‌پذيرد و كارايي آن در برخي كشورهاي در حال توسعه نشان دهنده آن است كه توسعه فناوري‌هاي نو بومي و سرمايه‌گذاري خارجي مورد نياز در اين حوزه بدون وجود يك نظام حمايتي قوي به دست نمي‌آيد. در اين نوشتار، ابتدا عملكرد نظام حق اختراع و نقش آن در توليد علم و فناوري را بررسي مي‌كنيم و اينكه چگونه منجر به ارتقاي بخش تحقيقات و توسعه، ايجاد فناوري‌هاي جديد، و ارتقاي رقابت در بازار فناوري مي‌شود و سپس ضمن تطبيق اين مباني با شرايط خاص صنعت زيست فناوري به بررسي نمونه‌هايي از كشورهاي در حال توسعه مي‌پردازيم.