نقش عقل فعال در حيات انسان از منظر ابن‌سينا

The Role of Active Intellect in Human Life from Ibn Sina’s Point of View

عقل فعال، موجودي برتر از عالم طبيعت، عاري از ماده و احكام آن، قايم به نفس، غير ذي وضع، و فعليت صرف است. اين عقل، حلقه ارتباط بين مجردات و ماديات و مبدا صدور كثرات جهان مادي است و در كنار تمام افعال مرتبط با تدبير عالم ماده، نقش برجسته‌اي در ارتباط با انسان يافته است. از منظر شيخ‌الرييس در تمام مراحل حيات آدمي نقش بي‌واسطه و باواسطه عقل فعال مشهود است. در ناحيه حدوث انسان عقل فعال با عهده‌دار شدن نقش باواسطه در ايجاد مزاج و نقش بي‌واسطه در افاضه نفس به مزاج مستعد، خودنمايي مي‌كند. همچنين در استكمال قواي نفس به ويژه قوه عاقله و به فعليت رساندن عقل نظري و عملي دخالت تام دارد. عقل فعال تنظيم كننده ارتباط نفس ناطقه با عالم غيب، در خواب و در بيداري به شمار مي‌رود و در مسيله نبوت هم به عنوان ملك وحي جلوه‌گر مي‌شود. نحوه بقاي نفوس پس از مرگ به چگونگي ارتباط نفس با عقل فعال وابسته است و نفوسي كه به سبب شدت اتصال به كمال علمي و عملي رسيده‌اند، با مرگ و مفارقت از بدن به مرحله اتصال تام مي‌رسند و باقي به بقاي عقل فعال خواهند بود، اما نفوس ناقص كه فاقد معقولات بالفعل‌اند، ارتباطي با عقل فعال ندارند، بلكه با تعلق به نفوس فلكي به مراحلي از كمال دست خواهند يافت

Man’s knowledge of Neccessary Being and attention to the limitations of this knowledge is among the subjects that Ibn Sina in his philosophy has paid a special attention to it. In Ibn Sina’s view, while man suffers from many cognitive limitations, but the way to divine knowledge is not completely closed. In his view human being has no ability to know the essence and truth of God and he knows them through their requirements and properties. This applies also to the recognition of the truth Most High through the same requirements which constitute his attributes. The most important requirement of the creator’s requirement is the neccessity of his existence. Other attributes of the creator is perceived through the neccessity of existence. On the affirmation of the Thruth most High, Ibn Sina has taken into account the difference in cognitive levels due to the capacity of human beings in different ways. He has considered the medium level of affirmation arising from natural proofs and on the part of the masses of people who argue from other creatures to the existence of God and he regards the high level of affirmation as due to philosophical arguments and no the part of true believers. In addition to demonstration, Shaykh also paid attention to the intellectual contemplation of Neccessary Most High.