وضع علمي- فرهنگي مصر در نيمه دوم قرن هشتم (دوره زمامداري بيبرس)

The Scientific and Cultural Situation of Egypt In the Era of Baybars

اين نوشتار، پژوهشي است در نظام آموزشي مصر در دوره ملك ظاهر بيبرس بندقداري كه از 658 تا 676 ق بر مصر و شام حكومت كرد. او زماني به سلطنت مصر دست يافت كه مغولان، شرق جهان اسلام را تا شام عرصه تاخت و تاز خود قرار داده و با حمله به بغداد، اضمحلال خلافت عباسي و مآلاً نابودي زعيم معنوي مسلمانان را موجب شده بودند. از اين رو، وي نخست در نبرد عين جالوت و سپس با انعقاد پيمانهاي سياسي – تجاري با دولتهاي متقارن آنان را شكست داد و آن گاه با هدف مشروعيت بخشي به سلطنت خود، يكي از بازماندگان عباسي را در مصر خلافت داد. از اين رو مصر، جانشين بغداد و مركز ثقل فرهنگي جهان اسلام و نيز پناهگاه دانشمنداني شد كه در نتيجه حمله مغول فراري، و بدانجا پناهنده شده بودند. سياستهاي تسامح طلبانه وي با پيروان مذاهب اهل سنّت و اساس قرار دادن فقه مذاهب اربعه نيز زمينه را براي رشد مهاجران نورسيده فراهم كرد. اين پژوهش ضمن بررسي وضعيّت آموزش، مراكز آموزشي و علوم متداول، بدين سوال پاسخ خواهد داد كه علل رشد و شكوفايي برخي علوم نقلي چون علوم ديني، كتابت و تاريخ چه بود و چرا شعر، نحو، لغت و نيز علوم عقلي سير نزولي پيمود.

This article investigates the educational system of Egypt in the era of Malik Dhahir Baybars AL Bunduqd?r?, who ruled over Egypt and Damascus from 658 to 676 lunar years. He gained dominance over Egypt when Mongols had occupied the eastern part of the Islamic world, and launching attacks on Baghdad and overthrowing Abbasside Caliphate, had conquered the sacred capital of Muslims. Then, he launched an attack against them in Ein Jaloot. Because he had already made political and trade communication with neighboring countries, he was able to defeat Mongols. subsequently, he gave power to a survivor of Abbasid family as Caliph to give legitimacy to his own government. Hence, Egypt substituted Bagdad and turned into the cultural center of the Islamic world. Furthermore, Egypt became a safe shelter for the scholars who had escaped from Mongols’ attacks and had taken refuge in it. Moderation philosophy of Baybars towards the Sunnites and supporting the teachings of the fourfold creeds, paved the way for the newly arrived refugees. Reviewing the educational system and situation of educational centers and the common sciences of those days, this article intends to search for the causes of the development of traditional sciences such as theology, writing, and history, as well as the causes of the decline of poetry, syntax, lexicon, and rational sciences.