باران‌ربايي درختان كاج تهران (Pinus eldarica) و سرو نقره‌اي (Cupressus arizonica) در جنگل‌كاري منطقه خشك (مطالعه موردي: بيارجمند، شاهرود)

اين پژوهش با هدف اندازه‌گيري و مقايسه مقادير اجزاي بارش (تاج‌بارش و باران‌ربايي) در تك‌درختان كاج تهران (Pinus eldarica) و سرو نقره‌اي (Cupressus arizonica) كه در جنگل‌كاري مناطق خشك كشور مورد استفاده قرار مي‌گيرند، انجام شد. اين مطالعه در شهر بيارجمند واقع در 120 كيلومتري جنوب‌شرقي شهرستان شاهرود كه ميانگين ساليانه بارندگي و درجه حرارت آن به‌ترتيب 127 ميلي‌متر و 16 درجه سانتي‌گراد مي‌باشد، انجام شد. ميزان بارندگي كل با استفاده از سه عدد جمع‌آوري كننده باران كه در يك فضاي باز نصب شده بودند، اندازه‌گيري گرديد. براي اندازه‌گيري ميزان تاج‌بارش، از هر گونه پنج اصله درخت انتخاب شد و تعداد هشت عدد جمع‌آوري كننده در زير هر درخت نصب گرديد. مقدار باران‌ربايي از تفاضل بارندگي كل و تاج‌بارش محاسبه شد. در طول شش ماه اندازه‌گيري از فروردين تا شهريورماه 1388، 12 مورد بارندگي با مجموع عمق 9/37 ميلي‌متر اندازه‌گيري گرديد. از اين مقدار، 2/17 ميلي‌متر (4/45 درصد از بارندگي كل دوره مطالعه) سهم باران‌ربايي كاج تهران و 3/12 ميلي‌متر (4/32 درصد از بارندگي كل دوره مطالعه) سهم باران‌ربايي سرو نقره‌اي بود. مقدار باران‌ربايي براي هر بارندگي به‌طور ميانگين 68 درصد (4/1 ميلي‌متر از هر بارندگي) براي كاج تهران و 55 درصد (1 ميلي‌متر از هر بارندگي) براي درختان سرو نقره‌اي محاسبه شد. بين ميزان بارندگي كل و باران‌ربايي، رابطه مثبت و قوي براي هر دو گونه كاج تهران (94/0 =R2) و سرو نقره‌اي (87/0 =R2) مشاهده گرديد. در هر دو گونه، با افزايش مقدار بارندگي كل، ميزان باران‌ربايي نيز افزايش يافت، حال آن كه نسبت باران‌ربايي به بارندگي كل، كاهش نشان داد. باران‌ربايي تاج‌پوشش درختان در جنگل‌كاريهاي مناطق خشك، سهم زيادي از بارندگي را به‌خود اختصاص مي‌دهد، بنابراين لازم است در مطالعه تراز آبي اين مناطق مورد توجه قرار گيرد.

The main aim of the present research was to measure interception (I) by individual trees of Pinus eldarica and Cupressus arizonica that extensively planted in afforestation projects of the arid zone in Iran. The selected trees were located inside a forest plantation in a dry area at Semnan province, where mean annual precipitation and air temperature are 127 mm and 16?C, respectively. The gross rainfall (GR) was measured by the mean of three hand-made gauges placed in an open area neighboring to the chosen trees. Five individual trees were selected for measurements of throughfall (TF). Eight TF collectors were positioned beneath the tree canopies in the four main directions to average into TF mean per species. I was calculated as the difference between GR and TF for each tree and I was finally averaged into the means of P. eldarica and C. arizonica. Measurements were made on a rainfall event basis during 2009 summer season, from March to October. The cumulative GR depth of 12 events was 37.9 mm; I (P. eldarica): 17.2 mm, and I (C. arizonica): 12.3 mm. On the event scale average ratios of I:GR were 68% (1.4 mm per event) and 55% (1 mm per event) for P.eldarica and C.arizonica, respectively. Strong positive correlations were observed between I and GR (P.eldarica, R2=0.94; C.arizonica, R2=0.87). Our measurements suggested that intercepted GR or I:GR ratio by the canopies, and loss through evaporation decreased, as the size of rainfall events increased. The results showed that interception is a significant component of the seasonal water balance in the afforestation of the arid zone of Iran.