طبقات اجتماعي در نظرگاه خواجه نصيرالدين طوسي

خواجه نصيرالدين طوسي از جمله بزرگ‌ترين انديشمندان قرون ميانه است كه در زمينه علم و ادب جايگاه رفيعي داشته و از شهرت جهاني برخوردار است. نصيرالدين طوسي تنها به علم و انديشه اكتفا نمي كرد و در سياست عملي نيز دخيل بود. دو دهه آخر حيات خواجه نصير در دستگاه ايلخانان، دوران فعاليت علمي و عملي خواجه بود و در مهار رفتار مغو‌‌ل‌ها و احياي فرهنگي ايران نقش موثري داشت. شخصيت متساهل و مداراي اعتقادي خواجه كه زمينه هاي فعاليت او را با انديشمندان ساير اقوام و ملل هموار مي‌كرد نيز در موفقيت و ارتقاي موقعيت او سهم زيادي داشت. خواجه نصير دانشمندي جامع الاطراف بود و در زمينه دانش‌هاي مختلف، از جمله حكمت نظري و عملي خبرگي تام داشت. نصيرالدين طوسي در حكمت عملي، وجوه مختلف ساختار حيات اجتماعي را بررسي كرده و در ذيل حكمت مدني به طبقات اجتماعي و جايگاه آن‌ها در اجتماع پرداخته است. در ميان فلاسفه و انديشمندان مسلمان دوران ميانه، خواجه نصيرالدين طوسي كامل ترين ديدگاه را نسبت به مقوله عدل داشته و با در نظر داشتن وجوه نظري و عمليِ مفهوم عدل، به طبقات اجتماعي و جايگاه آن‌ها در دوران ميانه پرداخته است. به ظن نگارنده جايگاه عدل در انديشه‌هاي ايرانشهري و مهم‌تر از آن تاكيد مباني اسلامي و به ويژه تشيع بر اين مقوله موجب نگاه خاص خواجه نصير به طبقات اجتماعي و جايگاه آن‌ها در جامعه (از منظر حكمت عملي) شده است. اين مقاله پس از مختصر نگاهي به جامعه و حكومت در عصر خواجه نصير، به جايگاه و كاركرد فرهنگي او پرداخته و سپس ساخت طبقاتي را در نظرگاه وي بررسي مي‌كند.

Khwaja Na?ir al-Din ?usi is one of the greatest thinkers of the middle centuries (AH), who enjoys a high status in science and literature and has a worldwide reputation. Na?ir al-Din ?usi did not suffice himself merely with science (‘ilm) and thought and was involved in practical politics, too. The last two decades of Khwaja Na?ir’s life in Ilkhanids courts was his period of scientific and practical activities and played an influential role in controlling the Mongols’ conducts and the revival of the Iranian culture. His tolerant and ideologically lenient personality, which paved the way for interaction with the scientists of other countries and nations greatly contributed to his success and the promotion of his position. Khwaja Na?ir was a comprehensive scientist and fully erudite in different sciences, including theoretical and practical philosophy. In practical philosophy, Na?ir al-Din ?usi has examined various aspects of social life structure and in politics he has dealt with the social classes and their status in society. Among the Muslim philosophers and thinkers of the middle period (AH), Khwaja Na?ir al-Din ?usi has had the most perfect viewpoint towards justice and has dealt with social classes and their status in the middle period by taking into consideration the practical and theoretical aspects of the concept of justice. To my opinion, the status of justice in Iranian thoughts and the more important emphasis of Islamic foundations, and especially the Shi‘ism, on this category has prompted a more specific attitude in Khwaja Na?ir towards social classes and their status in society (from the practical philosophy point of view). Having taken a brief look at the society and rule (?ukuma) in Khwaja Na?ir’s era, this article addresses his cultural position and performance and then reviews the class structure from his point of view.