تحكيم و تكميل ديدگاه امام خميني (ره) در نقد حجيت ذاتي قطع

يكي از مباحثي كه در ميان صاحب‌نظران علم اصول فقه، مسلّم انگاشته شده و چندان مورد مناقشه قرار نگرفته، مبحث حجيت ذاتي قطع است. يكي از معدود كساني كه با كمال دقت و توجه، اين نظريه را به نقد كشيده‌اند مرحوم امام خميني (ره) است كه اين تحقيق در پي تحكيم و تكميل نقد ايشان است. در اين راستا، نخست بايد مراد از واژه‌ي «ذاتي» روشن و سپس معلوم گردد كه «حجيت» به چه معنا است تا با مشخص شدن معناي قطع و تفاوت آن با علم، آشكار شود كه انكار حجيت قطع به معناي منجزيت توسط ايشان، كاري پسنديده است. وانگهي، روشن شود كه حجيت به معناي معذّريت نيز ذاتي قطع نيست؛ چرا كه از امور جعلي و اعتباري است و به اين ترتيب، عدم ذاتي بودن حجيت قطع، ثابت مي‌شود. ضمن آن كه اعتبار معذّريت از سوي عقلا، در حقيقت براي جهل صورت مي‌گيرد و قطع در فرض اتحاد مصداقي با آن، اين ويژگي را دارا خواهد بود و خود خصوصيتي براي معذّريّت ندارد.

One of the discourses that is considered as indisputable among the scholars of jurisprudential principles (usul al-fiqh) and has not been debated sufficiently is the discourse concerning the essential authoritativeness (hujjiyyat) of certitude (qat‘). One of the few scholars who have meticulously and attentively criticized this theory is the late Imam Khomeini (ra). The present research seeks to consolidate and complete his criticism. In this line, first the term “essential” (dhati) is to be clarified and then the meaning of “authoritativeness” specified, so that by defining the meaning of certitude and differentiating it from knowledge (‘ilm) it may be clarified that his denying the authoritativeness of certitude, meaning accomplishment (munjaziyyat), is a praiseworthy act. Furthermore, it is to be clarified that authoritativeness, meaning excusableness (mu‘dhiriyyat), is not essential in certitude, either; for, it is of a conventional matter, and thereby, the non-essentiality of the authoritativeness of certitude is proved. Meanwhile, the validation of excusableness by the intellectuals is in fact for ignorance, and certitude, as assuming extensional union with it would possess this feature, and it (certitude) has no specificity for excusableness in itself.