نقش دبيران ايراني در تاسيس و تكوين ديوانسالاري اسلامي در قرن اول هجري

The role of dabirs in establishment and development of Islamic administration in the first century A.H.

بعد از شكل‌گيري حكومت اسلامي به دست پيامبر اكرم (ص) در مدينه و گسترش قلمرو آن به سراسر جزيره العرب و سپس به مناطق مهم تحت سلطه دو امپراتوري روم شرقي و ايران ساساني، ايجاد و توسعه تشكيلات اداري و مالي منسجم و گسترده ضروري بود. به گواه اطلاعات مندرج در منابع تاريخي، ميراث ديواني ايراني از طريق دبيران ايراني بيش از ميراث رومي وارد ديوانسالاري اسلامي شد. مساله اصلي مقاله اين است كه زمينه ها و عوامل حضور و استمرار دبيران ايراني در ديوانسالاري اسلامي چه بود؟ و حضور اينان چه پيامدهايي داشت؟ در اين تحقيق معلوم شده است كه ديوانسالاري ايراني به ويژه در دو حوزه اداري و مالي به تدريج از آغاز خلافت راشدين تا پايان دوره اموي به واسطه دبيران ايراني وارد تشكيلات اسلامي شد و در نتيجه باعث توانمندي تشكيلات بسيط اسلامي ـ عربي در اداره امپراتوري رو به گسترش اسلامي گرديد. نقش دبيران ايراني در فرايند تكوين ديوانسالاري اسلامي به ويژه در عربي سازي ديوان ها كه نقطه عطف در اين فرايند به شمار مي رود، نيز برجسته بود.

After the formation of Islamic Governement by the prophet Mohammad in medina and expansion of Islamic territory to the whole Arabia Peninsula and then to realm of Persian and Roman empires, the establishment and development of a financial and administrative organization was inevitable. Accordeing to historical sources, the heritage of Persian administration was entered into Islamic organization by dabirs. The main question of this paper is: What were the factors of entering and continued presence of dabirs in Islamic bureaucracy? What were consequences of their presence? It is shown that Iranian dabirs had an essential role in the formation and development of Islamic financial and administrative organization and especially in the arabization process of diw?ns.