همنواختي كتيبه و نقوش هندسي در بناهاي اعصر صفوي

the combination of inscriptions and geometrical patterns in safavid builldings

وجود كتيبهها در معماري اسلامي، از خصايص بارز و مهم هر بنايي است. تزيينات كتيبهاي معماري اسلامي، مانند: گچبري، آجركاري، سنگكاري و كاشيكاري، توسط هنرمندان، گاهي با كاربرد مجزا و زماني در تلفيق با يكديگر، نمايشي شگفت از زيباييها، را پديد آوردهاند. هنرمند اسلامي توانسته، با كنار هم قرار دادن حروف و اشكال تصويري بسيار زيبا و گوناگون كه هر كدام با تنوع فوقالعاده، تداعيگر شكلي ميباشند، تركيبي تازه و بسيار جذاب پديد آورد. علاوه بر اين، به طور كلي كتيبهها، ابزاري براي پيام رساني ، انعكاسدهنده كلام خدا، سخنان اولياي و ادعيه اسلامي هستند. ازشاخصههاي ديگر معماري اسلامي، نقوش هندسي هستند كه از لحاظ ميزان و درجهي اهميت، هميشه و در همه جا به چشم ميخورند. استفاده از نقوش هندسي در مفهوم نمادين و فلسفي آن، به منظور تاثيرگذاري رواني بر نيايش گر و تقويت حس وحدانيت، در فضاي مسجد است. شكلهاي پيچاپيچ هندسي با تكرار تناسبات وابسته به يك نقش، نوعي احساس نظم و هماهنگي را ميآفرينند. اين دو عنصر تزييني، بهعنوان دو شاخصه اصلي تزيين معماري اسلامي، در بسياري از بناهاي عصر صفوي اصفهان، در تركيب با يكديگر و بهصورت مكمل ديده شدهاند؛ كه با حفظ جايگاه خود، معاني تازه و عميقي را خلق كردهاند. قدر مسلم اين كه، نقوش هندسي، با هماهنگي و احساس وحدت، همراه با مضامين معنوي كتيبهها پيامهاي معنوي و روحاني ارزشمند و قدرتمندي را نشان مي دهند كه نه تنها در روح و انديشه بيننده، رسوخ ميكند، بلكه در كنار يكديگر تركيبهاي بينظيري را پديد ميآورند كه به لحاظ زيبايي شناختي، بسيار حايز اهميت ميباشند. اصفهان، يكي از شهرهاي تاريخي ايران است كه به دليل موقعيت ويژهاش، در دوران اسلامي، بهخصوص در زمان حكومت صفويان، رونقي خاص در معماري يافت. توجه و تاكيد بر عنصر تزيين از ويژگيهاي بنيادي معماري دوران صفويه مي باشد. از اين رو، بناهاي اصفهان كه از اين دوره به جا مانده، منبع مهمي براي بررسي عنصر تزيين در معماري اسلامي ايران بهشمار ميرود. در مساجد مشهور و مهمي چون: مسجد جامع، مسجد حكيم و ...، و مدارسي چون: مدرسه چهارباغ و مدرسه كاسهگران، ميتوان شكوه تزيينات معماري اسلامي و همچنين، هماهنگي و همنواختي كتيبهها و نقوش هندسي را در كنار يكديگر ديد