بررسي نقش عوامل فيزيوگرافي بر روي پارامترهاي دمايي موثر بر تبخير و تعرق (مطالعه موردي: استان يزد)

Investigating the role of physiographical factors on temperature-relatedparameters affecting evapotranspiration (Case study: Yazd province)

تبخير يكي از پديده‌هاي مهم اقليمي به ويژه در مناطق خشك و نيمه خشك محسوب مي‌شود. برآورد ميزان تبخير از ديدگاه مديريت منابع آب به لحاظ تاثير آن بر بيلان آبي حوزه‌ها، خشكي يا مرطوب شدن هوا، خشك سالي‌ و حتي بر روي تغيير اقليم يك منطقه داراي اهميت زيادي است. اين پديده نيز متاثر از بسياري پارامترهاي اقليمي از جمله دما، رطوبت، سرعت باد، ساعات آفتابي و عوامل ديگر مي‌باشد. هدف از انجام اين تحقيق بررسي نقش عوامل فيزيوگرافي بر روي دما به عنوان يكي از مهم ترين عوامل موثر بر تبخير و تعرق مي باشد. كمبود داده هاي اندازه گيري شده اقليمي در مناطق خشك و نيمه خشك كشور ايجاب مي كند كه مطالعات منطقه اي براي برآورد ميزان تبخيرو تعرق با حداقل داده مورد توجه قرار گيرد. به اين منظور با جمع‌آوري داده‌هاي بيشينه، كمينه و ميانگين دما در استان يزد و بررسي رابطه اين پارامترها با دو مشخصه فيزيوگرافي منطقه شامل عرض جغرافيايي و ارتفاع از سطح دريا سعي شد به طور غير مستقيم رابطه تبخير و تعرق با اين دو پارامتر محاسبه شود. در اين تحقيق از 10 ايستگاه هواشناسي داراي آمار دراز مدت قابل قبول كه در سطح استان داراي پراكنش خوبي بودند، استفاده شد. ابتدا با تجزيه و تحليل داده ها به كمك رگرسيون چندگانه رابطه بين پارامترهاي دمايي با ارتفاع از سطح دريا و عرض جغرافيايي تعيين و سپس با استفاده از قابليت‌هاي سامانه اطلاعات جغرافيايي، نقشه هاي هر يك از اين پارامترها براي كل منطقه مطالعاتي تهيه شد. با تهيه نقشه‌هاي مربوط به پارامترهاي موثر در تبخير و تعرق مرجع، نقشه‌هاي هم تبخير منطقه مطالعاتي با اعمال معادله هارگريوز - ساماني در ماه‌هاي مختلف سال ترسيم و به كمك هيستوگرام‌هاي حاصله از آنها اقدام به تحليل مكاني و تغييرات زماني تبخير و تعرق در سطح استان شد. نتايج بدست آمده از اين پژوهش نشان داد كه عوامل فيزيوگرافي حاكم بر منطقه مورد مطالعه، نقش موثري بر روي تبخير و تعرق (با ضريب تعيين 69/0 تا 94/0 در ماه هاي مختلف سال) دارند.

Evaporation is an important climatic phenomenon because of its effects on drought and climate change at regional scale. The principle weather parameters affecting evaporation are temperature, humidity, wind speed, sunshine and etc. Also physiographical factors like altitude and latitude would affect evaporation, as well. Main objective of the study is to evaluate the effect of physiographical factors on weather parameters affecting reference Evapotranspiration (ET). For this purpose, long-term climatic data of 10 meteorological stations at Yazd province were collected. Using multiple regression analysis, effects of altitude and latitude on climatic parameters at the selected stations were analyzed. Then, maps of these parameters were produced using corresponding altitude and latitude position of each pixel over the study area. Using Hargreaves-Samani equation and maps of weather parameters, map of monthly ET for the study area were generated using GIS-based capabilities of ILWIS software. Also spatial and temporal changes of ET were analyzed. Finally, effects of altitude and latitude, on climate related parameters of ET as two main physiographical factors were analyzed.