تعليم و تربيت در انديشه ابو علي مسكويه و فاضل نراقي

Education in Abu Ali Meskavayh and Fazil Narqiʹʹs Thought

اين نوشتار در صدد آن است تا با سنجش محتوايي ميان دو اين اثر فاخر گرانسنگ تهذيب الاخلاق و جامع السعاده برخي مباحث مربوط به تعليم و تربيت را بررسي نمايد. در اين ميان، اساسي‌ترين وجه تمايز نظام تربيتي و اخلاقي اسلام، وجود مباني مقدم و ثابت برخاسته از منابع ديني، و ‌شمول نگري نسبت به تمامي ابعاد وجودي انسان است. محبت و مهرورزي در هر دو گرايش، از موثرترين و كارآمدترين شيوه‌هاي تعليم و تربيت معرفي شده است. هر دو مولف، بر اين باورند كه عدالت اجتماعي بدون زير ساخت محبت بنيان ندارد. علامه نراقي، با طرح بحث زيباي نشانه‌هاي محبت به خداوند متعال، در صدد ارايه معيار براي تشخيص صحت ادعاي دوستي و محبت به خداوند سبحان بر آمده است. وي از نشانه‌هاي صداقت در محبت الاهي را، دوست داشتن مرگ عنوان نموده، و بوعلي مسكويه نيز علاج خوف از مرگ را به حكيم شدن مي‌داند. در سنجش ميان مراحل تربيت و شكوفايي فضايل اخلاقي، هر دو اثر بر اين نكته تاكيد دارند كه رعايت هماهنگي بين مراتب تربيت با مراحل طبيعي رشد لازم است. همچنان كه، هر دو ديدگاه، اجتماعي بودن و مخالطه با مردم را از اركان تحصيل سعادت دانسته، و تصور انزواي مطلق و عدم آميزش با مردم، براي رسيدن به كمال را پنداري باطل و شيوه‌اي انحرافي مي‌دانند. در عين حال، جامع السعادات با بهره‌گيري از منابع نقلي و در مقام جمع بين روايات، گوشه‌گيري و عزلت را براي عده‌اي در شرايط خاص، سودمند يافته است.

The present paper tries to study some questions related to education through a content analysis and evaluation of two valuable works, Tahzib al-Akhlaq and Jamiʹ al- Saʹadah. It is worth mentioning that the distinctive feature of the educational and moral system in Islam is the existence of fixed essential foundations taken from religious resources and its worldview of all the dimensions of manʹs existence. Each of these two work considers affection and kindness as the most effective and efficient methods of education. The authors of both works believe that social justice is not possible without affection infrastructure. In his discusion of the signs of affection for the Most High God, ʹAllamah Naraqi considers love of death as a sign of oneʹs sincerity in oneʹs love of the Divine. Abu Ali Meskavayh holds that the remedy for fear of death is to becom a sage. In evaluating and measuring the stages of education and flourishing of moral virtues, both works confirm that it is necessary to observe the conformity of the stages of education with the natural stages of growth. Both consider sociability and communicating with people as the basic elements of achieving happiness. They believe that seeking absolute isolation and not mixing with people as a means of achieving perfection are a misconception and deviant way.