درآمدي بر مفهوم «عدالت اقتصادي» و شاخص‌هاي آن

A Prelude to the Concept and Indicators of Economic Justice

تبيين مفهوم عدالت اقتصادي و شاخص‌هاي آن يكي از دغدغه‌هاي اقتصاددانان است. عليرغم مطالعات انجام گرفته در اين زمينه، تلاش چنداني براي استخراج شاخصهاي عدالت اقتصادي از نگاه اسلام صورت نگرفته است. در اين مقاله با استفاده از روش تحليلي اين فرضيه را مطرح مي‌كنيم كه تدوين شاخص‌هاي عدالت اقتصادي در ديدگاه اسلامي مستلزم تفكيك ميان چهار معناي عدالت يعني تساوي، دادن حق صاحبان حق، توازن و اعتدال و همچنين تمايز ميان قلمرهاي آن است. عدالت اقتصادي در عرصه‌هاي توليد، توزيع، مصرف و فرصت‌ها و خدمات عمومي ظهور پيدا مي‌كند. معيار عدالت در توزيع فرصتها، برابري و مساوات، و در توزيع كاركردي، استحقاقي سهمي است كه با تراضي به‌‎دست مي‌آيد و شاخص آن قيمت بازاري است. معيار عدالت در توزيع درآمد و ثروت، توازن است. هر فطرت سالمي تصاحب 99% امكانات كره زمين توسط 1% از افراد جامعه را بي‌عدالتي مي‌پندارد. اين بي عدالتي را نمي‌توان با اين منطق كه «آنان با بازوي خود كسب كرده و خمس و زكاتش را پرداخت كرده‌اند»، توجيه كرد. معيار عدالت در رعايت حقوق نيازمندان، استحقاق در حد كفاف و شاخص آن حد كفاف و در پرداخت حقوق مالي بستگان، استحقاق عرفي است و شاخص آن اعتدال عرفي مي‌باشد.

Expounding the concept and indicators of economic justice is one of the concerns of economists. Despite the studies carried out in this field, there have not been serious attempts to delve into the Islamic view of the indicators of economic justice. Using an analytical method, the present paper proposes that an Islamic formulation of such indicators necessitates distinguishing between four meanings of justice, i.e. equality, giving the rights to those who deserve them, balance and moderation and recognizing the difference between their domains. Economic justice is clearly evident in production, distribution, consumption, and public services and opportunities. The criterion of justice in distribution of opportunities is equality, and its criterion in functional distribution is an entitled share received mutual consent, and its indicator is market price. The criterion of justice in the distribution of income and wealth is balance. Every sound nature considers controlling %99 of the earthʹs capacities by %1 minority as injustice. Such injustice cannot be justified on the grounds that "this %1 minority has acquired the wealth by the sweet of their brows and paid zakat and khums on it". The criterion of justice in the observance of the rights of the poor is sufficiency-based entitlement and its indicator is living at sufficiency level. The criterion of justice in paying financial rights to relatives is commonly accepted entitlement and its indicator is moderation in its common sense.