روش‌شناسي تدوين شاخص پيشرفت انساني بر اساس گفتمان قرآني

The Methodology of Designing a Human Progress Indicator on the Basis of Qurʹʹanic Discourse

نماگر‌ها و شاخص توسعه نقشي اساسي در ارزيابي و بهبود ميزان پيشرفت كشورها ايفا مي‌كنند. از نگاه روش‌شناسانه، تدوين شاخص يك‌پارچه توسعه و پيشرفت مستلزم پيمودن چهار مرحله مفهوم‌سازي، استخراج معيارها، طرّاحي نماگر‌ها و پك‌پارچه‌سازي آنها مي‌باشد. بنا به فرضيه اين مقاله كه با استفاده از روش تحليلي ارزيابي شده است، پذيرش مفهوم قرآني توسعه و پيشرفت موجب تحوّلي اساسي در تدوين معيارها و همچنين شاخص آن مي‌شود. بر اساس گفتمان قرآني، توسعه جوامع انساني به مفهوم تعالي افراد آن جوامع براي دست‌يابي به زندگي پاكيزه (=حيات طيبه) در سرزمين پاك (=بلده طيبه) و آباد (عمران) است. اين مفهوم متعالي از توسعه انساني را كه از آن با عنوان «پيشرفت انساني» ياد مي‌شود، مي‌توان با توجه به كلام وحي در آسيب‌شناسي تمدّن‌ها و در چارچوب مولّفه‌هاي «توانمندي اخلاقي»، «توانمندي فكري»، «توانمندي جسمي ـ رواني»، و «توانمندي درآمدي» ملّت‌ها بازشناسي كرد. در اين چارچوب، شاخص‌هاي تركيبي پيشرفت انساني تحقّق اين توانمندي‌هاي چهارگانه را اندازه‌گيري مي‌كند. وزن‌دهي به هريك از اين توانمندي‌ها را مي‌توان با توجه به تاكيدات ديني بر هريك از آنها تعيين نمود.

The indexes and indictor of development have a central role in the evaluation and improvement of the progress of countries. From a methodological view, the formulation of a cohesive indicator of progress and development requires passing through four stages: conceptualization, criteria extraction, indexes designing and integrating them. The present paper, which uses an analytical method, considers that adapting the Qurʹanic perspective of progress and development will bring about a fundamental change in the formulation of progress criteria and indicators. According to the Qurʹanic discourse, development of human societies means exaltation of the members of these societies and thus leading an (agreeable life) on a (godly land). This transcendent concept of human development which is called "human progress" can be recognized by noticing the (divine revelation) in the pathological study of civilizations and within the framework of such components as "moral capability", "intellectual capability", "physical – mental capability", and "income capability" of the nations. The synthetic indicators of human progress measure the achievement of these four capabilities within the mentioned framework. Each of these potentials can be measured by observing the religious emphases on each of them.