امكان وجودشناسي: بررسي تطبيقي در آراء ملاصدرا و هايدگر

پرسش از امكان وجودشناسي پرسش از امكان وصول به سرشت وجودي موجودات است. اين پرسش بدين شكل قابل بيان است كه آيا انسان ميتواند به رويكردي از اشياء دست يابد كه وجود اشياء، خود را براي وي متكشف ميسازد؟ اين پرسش در نتيجه تفسير سوبژكتيويستي از رابطه انسان با موجودات و عالم در فلسفه غرب به پرسشي چالش برانگيز تبديل شد، تا جايي كه كانت معرفت به وجود اشياء را غير ممكن دانسته و معرفت انسان را صرفاً معرفتي پديداري ميداند. هايدگر در فلسفه خود اين پرسش را بنحو جدي مطرح كرده و هرگونه پاسخ آن را منوط به فهم رابطه انسان با عالم و با حقيقت وجود بعنوان بنيان ظهور موجودات قلمداد ميكند. وي چنين پژوهشي را وجودشناسي بنيادين مينامد. اصطلاح وجودشناسي بنيادين را اولين بار هايدگر در كتاب وجود زمان، بعنوان پژوهشي جهت پرسش از امكان هرگونه وجودشناسي مطرح كرد. پرسش اساسي وجودشناسي بنيادين اين است كه آيا اصولاً وجودشناسي صرفنظر از معاني مختلف آن امكانپذير است؟ وي براي يافتن پاسخ اين سؤال به تحليل ساختار وجودي انسان و رابطه وي با عالم و موجودات پرداخت. با نظر به مباني فلسفي ملاصدرا نيز ميتوان به رويكرد جديدي در جهت پاسخ به اين سؤال دست يافت كه آيا اصولاً وجودشناسي ممكن است؟ بعبارت ديگر آيا انسان ميتواند به فهمي از سرشت وجودي موجودات و بالاتر از آن به حقيقت وجود بعنوان بنيان موجودات دست يابد؟ از نظر ملاصدرا نيز معرفت بشري مبنا و بنياني وجودي دارد؛ بنياني كه بايستي ريشه آن را نه در خود انسان بلكه در رابطه وجودي وي بعنوان موجود مقيد با وجود نامحدود جستجو كرد. يعني همانگونه كه وجود نامحدود باطن و بنيان موجودات مقيد و محدود است، معرفت انسان نسبت به نامحدود و مطلق براساس و بنيان هر معرفتي نسبت به موجودات مقيد است. وي بر اين عقيده است كه تمامي انسانها داراي نوعي فهم پيشين نسبت به وجود حق تعالي بعنوان باطن و بنيان همه موجودات ميباشند، اما اين فهم نه از سنخ فهم مفهومي و نظري بلكه نوعي فهم فطري و تكويني است. اين فهم اساس هرگونه معرفت ما نسبت به موجودات مقيد و در حقيقت بنيان استعلاي آدمي است. اما اكثر انسانها از چنين فهم فطريي غافلند و از اينرو وي چنين فهمي را «فهم بسيط» مينامد. بنابرين ريشه هرگونه وجودشناسي و هرگونه معرفت ما نسبت به سرشت وجودي موجودات در اين فهم پيشين نسبت به وجود نامحدود نهفته است؛ فهمي كه تبيين و تفسير آن در فلسفه ملاصدرا تنها در پرتو تفسير وي از رابطه علت و معلول امكانپذير است.